වසංගත ස්වභාවික හා මානව වශයෙන් බෙදූවිට කොරෝනා වසංගතය මානව ව්‍යසන යටතේ විග්‍රහ වේ. සෞඛ්‍ය මනෝවිද්‍යාව අනුව අතීතයේ වැඩි වශයෙන් මිනිසුන් අකල් මරණ වලට ගොදුරු වූයේ බෝවන රෝග හේතුවෙනි. එහෙත් සෞඛ්‍ය ක්ෂේත්‍රයේ ඇති වූ සංවර්ධනය හේතුවෙන් බෝවන රෝග වලින් සිදුවූ අකල් මරණ සංඛ්‍යාව අඩු වී බෝ නොවන රෝගවලින් මියයාම වර්ධනය විය. නමුත් වර්තමානය වන විට නැවත වසංගත රෝගවලින් මියයාම වර්ධනය වීමත් සමඟ මරණය පිළිබඳ සංකල්පය මානව වර්ගයාගේ සමස්ත මානසික සෞඛ්‍ය කෙරෙහි බලපා තිබෙන මූලික ගැටලුවක් වී තිබේ.
යුධමය තත්ත්වයන් හේතුවෙන්, සියදිවි නසාගැනී ගැනීම, මාරාන්තික අනතුරු ආදියෙන් ජීවිත විශාල ප්‍රමාණයක් අහිමි වුවද වර්තමානයේ මෙන් රෝග බිය මිනිසුන් තුළ පැවතියේ නැත.
ජීවිතය පිළිබඳ සාන්දෘෂ්ටිකවාදී ප්‍රවේශය
මානව පැවැත්ම හා ජීවිතයේ අර්ථය සාංදෘෂ්ටිකවාදී මනෝවිද්‍යාඥයකු වූ වික්ටර් ප්‍රෑන්කල් (Viktor Frankle) විසින් ඉදිරිපත් කර තිබේ. ඒ අනුව වගකිව යුතු අන්දමින් ජීවත් වන්නේ කෙසේද යන්න හා මානව ගරුත්වය ප්‍රෑන්කල් විමසුමට ලක්කර තිබේ.
- දැඩි ලෙස රෝගාතුර වූ අය
- මරණයට ආසන්න වූ අය සඳහා යෝග්‍ය වන ආකාරය තුළින් සාංදෘෂ්ටික මනෝවිද්‍යාව ව්‍යාප්ත වන්නට විය.
මෙම කාලයේ කොරෝනා වසංගතය ගෝලීය ගැටලුවක් බවට පත්වී තිබෙන අතර එය කායික සෞඛ්‍යයට පමණක් නොව මානසික ආවේගී හා සමාජ යහපැවැත්ම කෙරෙහි ප්‍රබල බලපෑමක් ඇති කර තිබේ. අර්ථ පරිවර්තනය තුළින් මරණය පිළිගැනීම හා දුක පිළිබඳ උපදේශනය මෙම කාලයේ වඩාත් ඉස්මතු වී තිබේ. ඒ තුළ දුක, වෙන්වීම, අහිමි වීම, මරණය, පාඩුව යන කරුණු වඩාත් කැපී පෙනේ. නමුත් මරණය පිළිබඳ ගැටලුව විසඳීමට පෙර කෙනෙක්ගේ ජීවත් වීම පිළිබඳ ගැටළු විසඳීම වැදගත් බව Dennis Yoshikawa පෙන්වාදී තිබේ. එසේම හොඳින් මරණයට පත්වීම යනු හොඳ ජීවිතයක් ගත කිරීම බව Konosuke Matsushita පෙන්වා දී තිබේ.
මේ අනුව ජීවිතය හා මරණය අතර මිනිසුන් ගමන්කරන මෙවන් අවධියක ඉතා වැදගත් වන්නේ කායික මානසික ආධ්‍යාත්මික සහ සාමාජික සෞඛ්‍ය යහපැවැත්ම වර්ධනය කරගැනීමයි. මිනිස්සුන්ගේ ප්‍රතිශක්තිය මත අකල් මරණය තීරණය වේ. ස්වභාවික මරණය දක්වා දිවි පවත්වා ගෙන යාමට මානව චර්යාවන්, සිතුවිලි පද්ධතියද ඉතා වැදගත් කාර්යභාරයක් ඉටු කරනු ලැබේ. රෝගී වුවද ප්‍රතිශක්තිය තීරණය වන්නේ ඖෂධ හා ආහාරපාන මෙන්ම කායික පෝෂණය මතය. ඒ සඳහා සතුට, මානසික සහනය, ජීවිතයේ සමබරතාවය, ජීවන රටාව බලපානු ලැබේ. විද්‍යාත්මකව බලන කල අපගේ මොළයේ සෙරොටොනින් Serotonin හා ඩොපැමයින් Dopamine වැනි රසායනික වල වර්ධනය අතිශය වැදගත් වේ.
දිගුකාලීන වේදනාවෙන් මානසික පීඩනය, කාංසාව, විෂාදය ආදී ඍණාත්මක මානසික මට්ටම් වලින් දිවි ගෙවන අයගේ ප්‍රතිශක්තිය බිඳ වැටෙන බව නොරහසකි. යුද කාල වලදී මෙන්ම වසංගත කාල වලදී ද ජීවිතය හා මරණය පිළිබඳ තැතිගැන්ම බහුලව දක්නට ලැබේ. ඉතා වෙහෙස වී මෙතෙක් ගොඩනැඟූ ජීවිතය සුළු කලකින් අවසන් වේ නම් ජීවිතයේ අර්ථය කුමක් ද යන ගැටලුව මෙවැනි සමයක දක්නට ලැබේ. එසේම මරණය පිළිබඳ කාංසාව (Death Anxiety) මෙවැනි කාලයක ඉන්දියාව වැනි රටවල පමණක් නොව ලාංකිකයන් තුළ ද දක්නට ලැබේ. සබඳතා කළමනාකරණය පිළිබඳ ගැටලු මෙන්ම වියෝ කාංසාව හෙවත් වෙන්වීම පිළිබඳ කාංසාව ද එය නිසා ඇතිවන වේදනාව ද ප්‍රධාන මානසික සෞඛ්‍ය ගැටලු අතර වේ.
එලිසබෙත් කුබ්ලර් (Elizabeth Kubler) විසින් මරණය පිළිබඳ කාන්සාවෙහි මූලික අදියර විමසුමට ලක්කර තිබේ. කෙසේ වුවද අප ජීවත්වන විට ස්වභාවික මරණය පිළිගත යුතුය.
සමනලයෙකු සිය කොපුවෙන් පිට වන්නාක් මෙන් අප අපගේ ශරීරය අතහැර යන දිනයක් තිබේ. එම නිසා ජීවිතයේ අපට තිබෙන එකම අරමුණ වන්නේ වර්ධනයයි. කුබ්ලර් සහ රොස් (Kublar – Ross 1997) ඒමනිසා අකල් මරණ වළක්වාගැනීම ජීවත්වන අපසතු පරම වගකීමකි. ඒ සඳහා වර්තමාන උපදේශනය මගින් පහත සඳහන් අංශ ක්‍රියාත්මක කළ හැකිය.
- ද්වේශ කළමනාකරණය
- වේදනා කළමනාකරණය
- භීතිකා කළමනාකරණය
වේදනාව අවම කිරීමේ උපදේශනය (Palliative Counseling)
ඇතැම් රෝගීන් දැඩි ලෙස වේදනා විඳවීම වෛද්‍යවරයකුගෙන් මරණය ඉල්ලීමකි. අමාරුවෙන් හුස්ම ගන්නා සහ ප්‍රාණය රැකගෙන විනාඩියක් ජීවත්වීමට අරගලයක යෙදෙන කොරෝනා රෝගීන් අද වන විට නිතර දක්නට ලැබේ. ඒ අනුව ප්‍රතිශක්තිය වර්ධනය කරගැනීම මෙහි ඇති හොඳම විසඳුම් වේ. රෝගීන්ගේ ඥාති හිත හිතවතුන්ට ද මෙම උපදේශය ඉතා වැදගත් වේ. ඒ අනුව දුක යන්න ජීවිතය සඳහා අනිවාර්ය අංගයකි. එසේම එය විශ්ව සහ පොදු ධර්මයකි. පුරුද්දකි. ජීවිතයේ වැඩි වශයෙන් බැඳීම් හා අහිමිවීම් දක්නට ලැබේ. කෙසේ වුවද මෙහිදී අර්ථ චිකිත්සාව යොදාගෙන පුද්ගලයා හට ජීවිතයේ ස්වභාවය අවබෝධ කර දෙනු ලැබේ. මෙවැනි කාලයක උපදේශනය සඳහා අර්ථ චිකිත්සාව ඉතා වැදගත් වේ. මෙහිදී මූලික ක්‍රියාකාරකම් කිහිපයක් මෙසේ දැක්විය හැක. (PURE)
- P – Purpose අරමුණු හා දිරිගැන්වීමේ අංශය
- U – Understanding අවබෝධය හා ප්‍රජානන අංශය
- R – Responsible වගකීම (චර්යාත්මක අංශය)
- E – Enjoyment සතුට භුක්ති විඳීම
කොරෝනා සමයේ ජීවත්වීම සඳහා පුද්ගලයන් ගේ සතුට වැඩි දියුණු කිරීම වැදගත් වේ. එහිදී වේදනාව හා කලකිරීම අවම කිරීමෙන් සතුටින් ජීවත් වීමට අවශ්‍ය සමාජ වටපිටාව ගොඩනැංවීම අවශ්‍ය වේ.
මෙහිදී දුකින් සිටින සාන්තුවරයෙකු ට වඩා සතුටින් සිටින ඌරෙක් වටින්නේ ය. යන ප්‍රසිද්ධ කියමන ද සිහිපත් කළ හැකිය. වේදනා කළමණාකරන උපදේශනය හා සාංදෘෂ්ටික උපදේශනය අනුව පහත සඳහන් කාරණා වැදගත් වේ.
- අන් අයගේ දුක වේදනාව සඳහා මේ දිනවල දුරස්ථව ඇහුම්කන්දීම -දුරකථතන උපදේශනය
- ප්‍රජානන ත්‍රිකෝණය ක්‍රියාත්මක කිරීම. මෙහිදී සිතිවිලි, හැඟීම්, චර්යාවන් කළමනාකරණය කිරීම. විශේෂයෙන් ඍණාත්මක සිතිවිලි ධනාත්මක සිතිවිලි බවට ප්‍රතිව්‍යුහගතකරණය
- ස්වයං කළමනාකරණය. තමන් පිළිබඳ අවබෝධය හා අන්‍යයන්ගේ හැඟීම් තේරුම් ගැනීමේ චිත්තවේගී බුද්ධිය ක්‍රියාවට නැංවීම්
- නිර්මාණ චින්තනය වර්ධනය කිරීම හා ලැබුණු ජීවිතය අර්ථාන්විතව ගතකිරීම, නව ඉලක්ක ගොඩනැගීම, නව නිපැයුම් කරා ගමන් කිරීම, අවම වශයෙන් මෙම කාලය තුළ පර්යේෂණ ක්‍රියාවලියක් හෝ ග්‍රන්ථකරණයේ නිරත වීම ඇතුළු සිතිවිලි නවීකරණ වැඩසටහන් හා චර්යා වැඩසටහන් ක්‍රියාවේ යෙදවීම.
- නිතිපතා ලිහිලන අභ්‍යාස වල යෙදීම, වෙහෙස දැනීම වැනි ගැටලු කාංසාව නිසා ද ඇතිවේ. කොරෝනා රෝගීන් තුළ ද මෙම ලක්ෂණ පවතී. මෙහිදී නිතිපතා ගැඹුරු හුස්ම ගැනීමේ අවකාශය හා වැඩසටහන් මගින් ස්වසනය පහසු වේ. ශරීරය ලිහිල් වේ. ආතතිය පාලනය මෙන්ම කායික සෞඛ්‍ය සඳහා ද වැදගත් වේ.
- විනෝදකටයුතුවල යෙදීම සංගීතයට සවන්දීමෙන්, චිත්‍රපට නැරඹීම වැනි දේවල්
- පවුල් අන්තර් සබඳතා වර්ධනය කිරීම.
- තාක්ෂණ ඇබ්බැහිකම් වලින් මිදී තාක්ෂණය අවශ්‍යතා සඳහා කළමනාකරණය කරගැනීම.
මූලාශ්‍ර :
Becker, E (1973) The Denial of death, New York
May, R, (1970) The meaning of Anxiety, New York
Schneider, K .J (2007) Existential integrative Psychotherapy, New York
Yalom, I . D (1980) Existential Psychotherapy, New York
ජ්‍යෙෂ්ඨ මහාචාර්ය ඥානදාස පෙරේරා
දර්ශනය හා මනෝවිද්‍යා අධ්‍යයනාංශය
