ශ්රී ලංකාවේ පුරාවිද්යාව, ඉතිහාසය පිළිබද සාකච්ඡාවේ දී නිතැතින්ම සිහියට එනු ලබන යම් නාමයක් වේ නම් ඒ මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන යන්නයි. ස්වකීය ජීවිතයම කැපකොට අසම සම වූ ඥානය බුද්ධිය මෙහෙයවා ශ්රී ලාංකේය පුරාවිද්යා ක්ෂේත්රයට විශිෂ්ඨතම මෙහෙයක් ඉටුකළ පරණවිතාන වැන්නවුන් හැර සෙසු අයෙකුට එබදු අපමණ අනුස්මරණයක් ලැබීම පහසු නොවේ. සහකාර ශිලා ලිපි විමර්ශකයෙකු වශයෙන් 1923 දී පුරාවිද්යා දෙපාර්තමේන්තුවට සම්බන්ධ වී 1940 දී ශ්රී ලංකාවේ ප්රථම දේශීය පුරාවිද්යා කොමසාරිවරයා බවට පත් වූ සෙනරත් පරණවිතාන මහතා අභිලේඛනඥයෙකු, ක්ෂේත්ර පුරාවිද්යාඥයෙකු, විචාරකයෙකු, කලා ඉතිහාසඥයෙක වශයෙන් අංශ ගණනාවකට සිය සේවය විහිදුවා ඇත.
තමන් සතුව පැවති පාලි, සංස්කෘත, සිංහල, භාෂා ඥානයත්, දේශාන්තර ඥානයත් උපයෝගී කරගනිමින් ලිපි හාරසියකට අධික ප්රමාණයක් ලියා පළකරන ලද එතුමා එම සෑම ලිපියකින් ම එකිනෙකට වෙනස් දැනුම් සම්භාරයක් සමාජ ගතකරන්නට සමත් විය. ඉතිහාසයේ බොහෝ ගැටළුවලට පිළිතුරු පරණවිතාන මහතාගේ ශාස්ත්රීය පර්යේෂණ හරහා සපයනු ලැබීය. ඉතිහාසය, කලා ශිල්ප, වාස්තු විද්යාව, වාග් විද්යාව, ආගම ආදී විවිධ ක්ෂේත්ර අළලා එතුමා විසින් ප්රකාශයට පත් කරන ලද ග්රන්ථ ද විශාල සංඛ්යාවක් පවතී.
- ලංකාවේ ස්තූපය – Stupa in Ceylon
- සීගිරි කුරුටු ගී – Sigiri Graffiti
- සීගිරි පවත – The Story of Sigiri
- ග්රීකයෝ සහ මෞර්යයෝ – The Greeks and the Mouryans
- දෙවිනුවර උපුල්වන් දේවලය – The Shrine of Upulvan at Devinuvara
- පුරාණ සිංහලයන්ගේ කලා ශිල්ප – Art of Ancient Sinhalese
- ලංකාවේ සෙල්ලිපි – Inscription of Ceylon
- පුරාවිදු පර්යේෂණ
- සිංහලයෝ
මෙම පර්යේෂණ හරහා මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන මහතා විසින් මතුකරන ලද මතවාද හා අර්ථනිරූපණ කිහිපයක් මෙහි දී එතුමාගේ පෘථුල බුද්ධිය හා ඥනය පිළිබඳ වටහා ගැනීම සඳහා ඉදිරිපත් කරමි.
සඳකඩපහණ
පැරණි ආගමික හා රාජකීය ගොඩනැගිලිවල ප්රවේශ දොරටුවේ දක්නට ලැබෙන සුවිශේෂී නිර්මාණයක් වන සඳකඩපහණ හා ඒහි කැටයම් පිළිබඳ විවිධ විද්වතුන් විවිධ අදහස් ඉදිරිපත් කර තිබේ. ඒ අතරින් මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන මහතාගේ භව චක්රය නැමති සංකල්පය සුවිශේෂී වේ. සඳකඩපහණේ ඒක් ඒක් කැටයම් තීරුවලට වෙන වෙන ම අර්ථයන් සපයන පරණවිතාන මහතා සමස්තයක් වශයෙන් ඒ තුළින් සංසාර ගමන නිරූපණය වන බව පෙන්වාදෙයි. ඒ අනුව සඳකඩපහණේ පිටතම කැටයම් තීරුවේ දක්නට ලැබෙන පලාපෙති හෝ ගිනිදළු මෝස්තරයෙන් ආශාව ලෝභය වැනි සසර ගිනිදැල් නිරූපණය වේ. දෙවන තීරුවේ ඒකිනෙකා පසු පස ඒකිනෙකා ගමන් කරන ඇතා, අශ්වයා, සිංහයා, ගවයා යන සතුන් හතර දෙනා ජාති, ජරා, ව්යාධි, මරණ යන සතර අගතිය නිරූපණය කරයි. මෙම සතුන් ඒකිනෙකා පසුපස ඒකිනෙකා නැවත නැවත ගමන් කරන ආකාරයට කැටයම් කිරීම තුළින් සත්ත්වයා සංසාරයේ ඉපදෙමින්, ජරාවට පත්වෙමින් මැරෙමින් නැවත ඉපදෙමින් අඛණ්ඩව ගමන් කිරීම පිළිබඹු කරයි. ඉන් පසු තීරුවේ ඇති සංකීර්ණ ලියවැල මගින් සත්ත්වයා සසරට බැඳ තබන තෘෂ්ණාව නිරූපණය වෙයි. එම ලියවැල ඉතා දැඩිව සහ ඝනව කැටයම් කිරීම තුළින් ලතාවක් සේ වර්ධනය වන තෘෂ්ණාව සත්ත්වයා දැඩිව සසරට බැඳ තබන ස්වභාවය නිරූපණය කරන බව පරණවිතාන මහතාගේ අදහසයි. ඉන්පසු තීරුවේ කැටයම් කර ඇති එකිනෙක පසුපස එකිනෙකා ගමන් කරන හංස රූප පෙළක් මඟින් ගෘහජීවිතය හැරපියා අභිනිෂ්ක්රමණය කරන්නවුන් දක්වන බව අදහසයි. හංසයා දියෙන් කිරි වෙන් කර ගැනීමට හැකියාව ඇති සත්ත්වයෙක් ලෙස ප්රකටය. ඒ අනුව මෙම සංසාරයේ දුක්ඛිත භයානක බව තේරුම්ගත් නුවණැත්තෝ ද එයින් මිදීම අරමුණු කරගෙන ආර්ය මාර්ගයට පිළිපන් බව හංස රූප මඟින් සංකේතවත් කරනු ලබන බව පරණවිතාන මහතාගේ අදහසයි. ඉන්පසු තීරුවේ පවතින්නේ තවත් ලියවැලකි. නමුත් එම ලියවැල පෙර මෙන් සංකීර්ණ නොවේ. ඒ අනුව සරල ලියවැල මඟින් ආර්ය මඟට ප්රවිශ්ට වූ පුද්ගලයාගේ ප්රහීණ වන තණ්හාව දක්වන බව පරණවිතාන මහතා දක්වයි. සඳකඩපහණ අවසානයේ පවතින අර්ධ පද්මය මඟින් සංසාර ගමනේ අවසානය හෙවත් නිර්වාණය, විමුක්තිය සංකේතවත් වේ. මඩෙහි හටගෙන මඩෙහි නොගැටී ඉහළට පැමිණෙන පද්මය ජලය මතුපිටට පැමිණ සුවඳ විහිදුවන්නාක් මෙන් මෙම දුක්ඛිත සමාජයේ ම ඉපදුනු නුවණැති සත්ත්වයෝ එයින් මිදී නිර්වාණය සාක්ෂාත් කරගනිමින් සංසාර ගමන කෙවර කරගන්නා බව සංකේතවත් වන බව පරණවිතාන මහතා පෙන්වා දෙයි. මේ ආකාරයට බුද්ධ දර්ශනයත් පාලි සාහිත්යත් පිළිබඳ ස්වකීය ගැඹුරු දැනුම භාවිත කරමින් සඳකඩපහණ සම්බන්ධයෙන් පරණවිතාන මහතා විසින් ඉදිරිපත් කරනු ලබන මෙම නිර්වචනය පිළිබඳ විවිධ මතවාද පල වී ඇතත් මෙබඳු පරිපූර්ණ අදහසක් මෙතෙක් කිසිඳු විද්වතෙකු අතින් ඉදිරිපත් වී නොමැත.
සීගිරි බිතුසිතුවම්
ක්රි.ව. පස්වන සියවසේ කාශ්යප රජුගේ බලකොටුව වශයෙන් පැවති සීගිරිය ලෝකයා වෙතට ගෙනයාමේ සුවිශේෂී ම කාර්යභාරය ඉටුකළ පුරාවිද්යාඥයා වන්නේ මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන මහතා යැයි පැවසුවහොත් එය අතිශයෝක්තියක් නොවේ. සිය සේවා දිවියේ වැඩිම කාලයක් සීගිරිය වෙනුවෙන් කැපකළ එතුමා සීගිරි රජමාළිගය, සිංහ පාදය, උද්යාන, සීගිරි කුරුටු ගී සහ සීගිරි බිතුසිතුවම් පිළිබඳ පර්යේෂණ රැසක් සිදුකර සීගිරි පවත (The Story of Sigiri), සීගිරි කුරුටු ගී (Sigiri Graffiti) වැනි ප්රකාශන ඔස්සේ එම තොරතුරු අනාවරණය කරනු ලැබීය. සීගිරි බිතුසිතුවම් සම්බන්ධයෙන් එතුමා විසින් පළකරනු ලබන මතවාදය ද සුවිශේෂී වූවකි. සීගිරියේ පර්වත මුහුණතේ සිතුවම් කර ඇති සීගිරි අප්සරාවන් යනුවෙන් ප්රකට කාන්තා රූප මඟින් නිරෑපණය වන්නේ කවුරුන් ද යන්න සම්බන්ධයෙන් විද්වත් මතවාද ගණනාවක් ඉදිරිපත් වී ඇත. මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන මහතාට අනුව මෙම කාන්තා රූප මඟින් මේඝලතා හෙවත් වළාකුළුත් විජ්ජුලතා හෙවත් විදුලියත් නිරූපණය වෙයි. දීප්තිමත් රන්වන් වර්ණැති කාන්තාවගෙන් විදුලියත් නිල්වන් පැහැති කාන්තාවන්ගෙන් මේඝයත් දක්වන්නේ සීගිරිය, කුවේරගේ ආලකමන්දාව මෙන් නිර්මාණය කිරීමේ දී කෛලාශය වටා නිරන්තරයෙන් ගැවසීගත් මේඝය සහ විදුලිය දැක්වීමේ අදහසින් යැයි පරණවිතානයන්ගේ අදහසයි. කුවේරගේ කෛලාශ පව්ව ඒ මත වූ ජලාශයක් සමඟින් ජලයෙන් හා වළාකුලින් ගැවසී තිබුණාක් මෙන් සීගිරිය ද ඒ මත වූ විශාල පොකුණ ද සමඟින් මෙකල ද වර්ෂා සමයේ වළාකුළින් හා විදුලියෙන් ගැවසීමෙන් කුවේරගේ කෛලාශය හා සැසඳෙන බව පරණවිතාන මහතා පෙන්වා දෙයි. දේශීය වංශකතාගත ප්රවෘත්ති මෙන් ම හින්දු සාහිත්යය ද උපයෝගී කරගනිමින් පරණවිතාන මහතා ඉදිරිපත් කරනු ලබන මෙම අදහස වඩාත් තර්කානුකූල වූවකි. මෙම කාන්තාවන් විදුලියට උපමා කරන ලද සීගිරි ගී වලින් ද සෙනරත් පරණවිතාන මහතාගේ මෙම අදහස තහවුරු කිරීමට උපකාරී වේ.
කිමිජ බර විල්හි අත් යුගලෙන් ඉගිලී
ගෙලෙ ල විජලි නිව ගිම් දිව අසර අස මෙහි ආ
(ආකාශය නැමති තඩාගයෙහි කිමිද අත් යුගල නැමති පියාපත්වලින් ඉගිලී විදුලිය නැමති ලතාවන් ගෙලලා ගිම් නිවා දිව්ය අප්සරාව මෙහි අසලට ආවාය)
මිනිසා සහ අශ්ව හිස
ඉසුරුමුණි විහාරයේ පර්වතයක අර්ධ උන්නතව නිර්මාණය කර ඇති මනුෂ්ය රූපය සහ අශ්ව හිස තුළින් නිරූපණය වන්නේ වෛදික දෙවිවරුන් දෙදෙනෙකු වන පර්ජන්ය සහ අග්නි බව සෙනරත් පරණවිතාන මතාගේ අදහසයි. The Structure of man and horse near Tisa Wewa නම් ශාස්ත්රීය ලිපියක් රචනා කරන එතුමාට අනුව අශ්ව හිසෙන් අග්නිත් මිනිස් රුවෙන් වැස්ස සංකේතවත් වන බව ප්රකාශ කරයි. පස්වන කාශ්යප රජතුමාගේ සෙල්ලිපියක එන ‘පොදනාවුළු පුලුඩාවෙන් කෙත්කම් සුලබ කොට…….‘ (පර්ජන්යට හා අග්නිට පූජා කර කෙත්වතු සුලබ කරවා) යන පාඨය ද උපයෝගී කර ගන්නා පරණවිතාන මහතා කෘෂිකර්මාන්තය මුල් කරගත සමාජයක වර්ෂාව මෙන් ම වියලි බව ද එකසේ වැදගත් වූ බවත් කලට වැසි ලැබ අස්වනු සරුවීමටත් අවශ්ය කාලයේ දී වියලි කාළගුණයක් ලැබීමත් අරමුණු කර පර්ජන්යට හා අග්නිට පුදපූජා කිරීම සිරිතක්ව පැවති බවත් පැහැදිලි කරයි. ඒ අනුව වෙල් යායක් දෙස බලා සිටින ආකාරයෙන් නිර්මිත මෙම කැටයමින් ද පර්ජන්ය හා අග්නි දෙවියන් නිරූපණය කරනු ලබන බව දක්වයි.
රජ පවුල
රන් මසු උයනේ තිබී පසුව ඉසුරුමුණි විහාරය ආශ්රිතව වර්තමානයේ දක්නට ලැබෙන රජ පවුල යනුවෙන් හැඳින්වෙන කැටයම ද බොහෝ විචාරක මතවලට පාත්ර වූ සුවිශේෂ කැටයමකි. අර්ධ කවාකාර ස්වරූපයෙන් යුතු ගල් පුවරුවක මධ්යයේ ප්රභූ පුද්ගලයෙක් සහ ඔහු වටා තවත් සතර දෙනෙකුගෙන් යුතු පිරිසක් දක්වා ඇති මෙම කැටයමින් දුටුගැමුණු රජ පවුල නිරූපණය වන බව මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන මහතාගේ අදහසයි. දුටුගැමුණු රජතුමා සාලිය හා අශෝක මාලා හමු වූ අවස්ථාව දක්වන මෙහි දුටුගැමුණු රජතුමා, රජ බිසව, සාලිය කුමරු, අශෝක මාලා සහ පවන් සලන ස්ත්රියක් කැටයම් කර දක්වා ඇතැයි පරණවිතාන මහතා පෙන්වා දෙයි. එම පැහැදිලි කිරීමට අනුව පාෂාණ පුවරුව මධ්යෙය් රාජ ලීලාසන ඉරියව්වෙන් වාඩි වී සිටින්නේ දුටුගැමුණු රජතුමාය. රජතුමාට වම් පසින දේවියත් ඇය අසලින් කුඩාවට අශෝක මාලාත් රජුට වම්පසින් පපුවට දෑත තබාගෙන සාලිය කුමරු සිටී. රජතුමාගේ සහ සමස්ත රජ පවුලේ ම අකමැත්තට රජකම ද ප්රතික්ෂේප කළ සාලිය කුමරු විවාහයෙන් පසු අශෝකමාලා සමඟ දුටුගැමුණු රජතුමා පළමු වරට හමු වූ සුවිශේෂ අවස්ථාවේ පැවති තත්ත්වය මේ කැටයමෙන් මතුකර ඇතැයි පරණවිතාන මහතා පෙන්වා දෙයි. දැඩි ආවේගයකින් යුතුව සිටින රජතුමාත් එතුමා ඉදිරියේ සමාව ඉල්ලන සාලිය කුමරුත් රජතුමාගේ දෑතින් අල්ලාගෙන තත්ත්වය සමනය කොට අතරමැදියෙකුගේ භූමිකාව නිරූපණය කරන රජ බිසවත් අතිශයින් අසරණ වූ අශෝක මාලාත් කැටයම් කර ඇති ආකාරයෙන් එම සිදුවීම සජීවීකණය කරමින් පාෂාණ පුවරුවක් මතට ගෙන ඒමට ශිල්පියා සමත් වී ඇති ආකාරය එතුමාගේ ඇගයීමට ලක් වී තිබේ.
දක්ඛිණ ථූපය
මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන මහතා අතින් සිදු වූ තවත් සුවිශේෂී පර්යේෂණ කටයුත්තක් වශයෙන් දක්ඛිණ ථූපය හඳුනා ගැනීම පෙන්වා දිය හැකි ය. දීර්ඝ කාලයක් පුරා එළාර සොහොන යැයි වරදවා වටහාගෙන සිටි ස්තූපය ආශ්රිතව කැණීම් සිදුකොට එය දක්ඛිණ ථූපය බවත් දුටුගැමුණු රජතුමා ආදාහනය සිදුකළ ස්ථානයේ එය ගොඩනංවා ඇති බවත් පෙන්වා දුන්නේ මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතානයන්ය. පස් ගොඩැල්ලක් වශයෙන් පැවති ස්තූපය කැණීම් කිරීමේ දී දකුණු වාහල්කඩ හා බටහිර වාහල්කඩ අතර බිම අතුරා තිබූ පාෂාණ පුවරුවක තිබී හමු වූ තුන්වෙනි සියවසට අයත් බ්රාහ්මී අක්ෂරයෙන් ලියූ සෙල්ලිපියේ ‘දකිණි විහර‘ යන වචනයෙන් මෙම ස්තූපය දක්ඛිණ ථූපය බව තහවුරු විය. එසේ ම මෙය තවදුටත් කැණීම් කිරීමේ දී ධාතු ගර්භයට යටින් අගුරු සහ පිලිස්සුණ මැටි ගුලි හා ගඩොල් ස්ථරයක් හමු වී ඇත. මෙම පිලිස්සුම පසු කාලීනව ඇති වූවක් නොව පිලිස්සුණු ස්ථරය මත ස්ථූපය ඉදිකිරීකොට ඇති බවත් වැඩි දුරටත් පර්යේෂණ මඟින් තහවුරු කර ගැනීමට හැකි විය. මෙම අගුරු කොටස් කාල නිර්ණය කිරීමෙන් දුටුගැමුණු රාජ සමයට අයත් බව තහවුරු වී ඇත. ඒ අනුව දුටුගැමුණු රජතුමා ආදාහනය කළ ස්ථානයේ භස්මාවශේෂ ස්ථරය මත ඉදිකළ දක්ඛිණ ථූපය මෙය බව තහවුරු කර ගැනීමට පරණවිතාන මහතාට හැකි විය. මෙම පැහැදිලි කිරීම සඳහා පරණවිතාන මහතා සාහිත්ය මූලාශ්රගත තොරතුරු ද බවිත කර ඇත. සද්ධර්මාලංකාරයේ සඳහන්වන පරිදි මිහිඳු මහරහතන් වහන්සේ සංඝ කර්මය කිරීම සඳහා ඉදිකරන ලද පුලිල මළුවේ දක්ඛිණ ථූපය ඉදිකොට ඇත. දුටුගැමුණු රජතුමා ‘සූවිසි වසක් මුළුල්ලේ සංඝයාට උපකාර වූවෙමි. මේ කයද සංඝයාට උපකාර වේවා. මහා සෑයට පෙනෙන්නා වූ සංඝයාගේ කම්මාලකයෙහි සංඝදාස වූ මගේ සිරුර ආදාහනය කරන්නැයි‘ ඉල්ලා සිටි බව මූලාශ්රයවල සඳහන් වේ. ඒ තුළින් ද මෙම ස්ථානය දුටුගැමුණු රජතුමා ආදාහනය කරන ලද ස්ථානයේ ක්රි.පූ. දෙවන සියවසේ වලගම්බා රජුගේ උත්තිය සෙනවිය විසින් ඉදිකරන ලද දක්ඛිණ ථූපය බව මනාව තහවුරු කිරීමට පරණවිතාන මහතා සමත් විය.
පර්යේෂකයෙක්, විශ්ලේෂකයෙක්, විචාරකයෙක් වශයෙන් මහාචාර්ය සෙනරත් පරණවිතාන මහතා විසින් සිදුකරන කාර්යය බාරය කෙබඳුද යන්න පෙන්වා දීම සඳහා අතිශය අල්ප තොරතුරු ප්රමාණයක් මෙහි දී ඉදිරිපත් කළෙමි. මීට අමතරව වැලිගම කුෂ්ථරාජගල බෝධි සත්ත්ව ප්රතිමාව, දෙවිනුවර උපුල්වන් දේවාලය, ඉසුරැමුණි පෙම් යුවළ, පොළොන්නරුව පොත්ගුල් විහාරය අසල ප්රතිමාව, ගල් විහාරයේ හිටි පිළිමය,අභයගිරි ජේතවන ස්ථූප නාමකරණය ආදී තවත් බොහෝ තැන් සම්බන්ධ ඓතිහාසික ගැටළු නිරාකරණය වූයේ එතුමන් නිසා ය. පරණවිතානයන්ගේ ඇතැම් අර්ථ නිරූපණ, පැහැදිලි කිරීම් සම්බන්ධ විවිධ මතවාද ඇති වුව ද එකී දැනුමට අභියෝග කරන්නට කිසිවෙකු මෙතෙක් සමත් නොවීය. පරණවිතාන මහතාගේ අදහස් පිළිගත ද නොපිළිගත ද ලංකාවේ පුරාතන හෝ මධ්යතන ඉතිහාසය පිළිබඳ කවර විෂයයක් හෝ විමසා බලන ඉතිහාසඥයකුට පරණවිතාන මහතාගේ අදහස් ගැන සඳහන් නොකර සිටිය නොහැකිය යනුවෙන් මහාචාර්ය සිරිමා කිරිබමුණේ මහත්මිය පෙන්වා දෙන්නෙ ඒ නිසා ය. පරිපාලකයෙක්, ක්ෂේත්ර පුරාවිද්යාඥයෙක් වශයෙන් ස්වකීය කාර්ය භාරය නොපිරිහෙලා ඉටුකරන අතරම මෙම පර්යේෂණ එතුමා අතින් සිදු වීම සුවිශේෂී වේ. එසේ බලන කළ ස්වකීය ජීවිතය තුළ ශ්රී ලංකාවේ පුරාවිද්යාවට ඉතිහාසයට මෙබඳු සුවිශාල කාර්යයක් ඉටුකළ වෙනත් කිසිවෙකු මෙතෙක් සිට නැත. අනාගතයේ දී ද එම අඩුව සම්පූර්ණ කිරීමට කිසිවෙකු හෝ සමත් වනු ඇතැයි සිතිය නොහැක්කේ ඒ සා සුවිසල් ඥානයක්, දැනුමක්, අත්දැකීමක්, කැපවීමක්, උනන්දුවක් සහිත කිසිවෙකුගේ සේයාවක් වත් මෙතෙක් පහළ වී නොමැති නිසාය.
මූලාශ්රය
මහාවංශය සිංහල, 2010, බෞද්ධ සංස්කෘතික මධ්යස්ථානය සංස්, බෞද්ධ සංස්කෘතික මධ්යස්ථානය, දෙහිවල
පරණවිතාන, සෙනරත්., 2012,සිංහලයෝ, විසිදුණු පුකාශකයෝ, බොරලැස්ගමුව
පරණවිතාන., ඇස්., 1963, ලංකාවේ ස්තූපය, ලංකාණ්ඩුවේ මුද්රණාලය
දිසානායක, සෙනරත්., 2011, සීගිරිය,
ජී.කේ. විදානපතිරණ
සහකාර කථිකාචාර්ය
ඉතිහාස හා පුරාවිද්යා අධ්යයනාංශය