“ඔබ පාවහන් නොගලවා පන්සලට ඇතුළුවීම තමන්ට කරන අගෞරවයක් යැයි බුදුරජාණන් වහන්සේ හිතන එකක් නෑ. ඒ මොකද බුදුරජාණන්වහන්සේ දන්නවා ඔබගේ කකුලේ අසනීපයක් නිසා ඔබට පාවහන් නොමැතිව ඇවිදින්නට නොහැකි බව, බුදුන්වහන්සේ ඉතාමත් ඥානවන්ත පමණක් නොවේ, හැම දෙයක්ම දන්නවා. එහෙත් සෑම දෙනෙකු කෙරෙහි ම අනුකම්පා කරනවා…” මෙසේ පැවසූ ඒ් බෞද්ධ භික්ෂූන් වහන්සේ පයෙහි වූ අසනීපයක් නිසා පාවහන් ගැලවීමට නොහැකි හෙයින් පන්සල තුළට යෑමට නොහැකිව සිටි මාහට එතුළට යෑමට අවසර දුන්සේක. මේ වන විට මා සමග පැමිණි අනෙක් අය පන්සල තුළට ගොස් රන් බුදු පිළිමය නරඹමින් සිටියහ. මා පාවහන් සහිතව ම පන්සල ඇතුළට එන දුටු ඔවුහු පුදුම වී මෙසේ ඇසූහ.
“ඒ ස්වාමීන් වහන්සේ ඔබට අවසර ඇතුළට එන්න අවසර දුන්නාද? අර දැන්වීම් පුවරුවේ නේපාල සහ ඉංග්‍රීසි භාෂාවන්ගෙන් ලියා තිබෙනවා පාවහන් ගැලවිය යුතු බව”
ඔව්. දැන්වීම් පුවරුවේ එහෙම තිබුණත් එ් ස්වාමීන් වහන්සේ පැවසුවා බුදුරජාණන්වහන්සේ සියලු දෙයක් පිළිබඳව ම දන්නා නිසා මේ ගැන විරුද්ධ වෙන එකක් නැහැ කියලා” ඔවුන්ට මගෙන් ලැබුණු පිළිතුරු විය.
එය සිදුවුණේ නේපාල දේශ සීමාවේ සිට සැතපුම් හතරක් පමණ නේපාලය ඇතුළට වන්නට පිහිටි ලුම්බිණියේ දී ය. නේපාලය ඉන්දියාවෙන් පිටත විදේශ රටක් වුවත් ඉන්දියාවේ සිට නේපාලයට යෑමට අපට ගමන් බලපත්‍ර හෝ වීසා අවශ්‍ය වුණේ නැත. ඉන්දියානු පරීක්ෂණ ස්ථානයේ සිටි නිලධරයන් අඩු ගණනේ අපේ කීදෙනෙකු සිටිනවාද කියා වත් බැලීමට කරදර වුනේ නැත ඔහු කෙලින්ම රියදුරාගෙන් විමසුවේ,
ඔබ රියේ මගින් කීදෙනෙකු ගෙනියනවාද කියාය.
හත්දෙනයි සර්, ඒ් රියදුරාගේ පිළිතුරය.
නිලධාරියා රුපියල් හතක් ඉල්ලුවේය. රියදුරා ඔහු අතට රුපියල් දහයේ නෝට්ටුවක් දුන්නේය. ඉතුරු සල්ලි ලබා ගැනීමට අපේ බලාපොරොත්තුවක් නොමැති වුවද ඔහු,
“මගේ ළඟ මාරු කාසි නැහැ” කියා කීවේය. මග අවහිර කොට තිබු බාධකය වූ ඔහු අපට යන්නට අවසර දුනි. ඉන් එහා ප්‍රදේශය කාටවත් අයිතියක් නැති ප්‍රදේශයයි. ඊට හේතුව ඉන්දියානු සීමාවේ සිට යාර විස්සකට පමණ ඈතින් නේපාල දේශ සීමාව පිහිටා තිබීමය. දේශසීමාවන් දෙක අතර ප්‍රදේශයට අයිතිකාරයකු නැත. නේපාල පරීක්ෂණ ස්ථානය ඉන්දියානු පරීක්ෂණ ස්ථානයට වඩා හොඳින් සකස් කර තිබූ අතර එතැන සිටි නිලධාරීයෝ නේපාල ජාතිකයෝය. ස්ථාන දෙකේම නිලධාරීන්ගේ ක්‍රියාකලාපයේ එක් බඳු ය. තණ පිට්ටනිය මත හිඳගෙන සිටි පොලිස් නිලධරයෝ කාඩ් සෙල්ලම් කරමින් සිටියහ. අපට දේශසීමාවට ඇතුළු වන්නට යැයි අතින් සන් කළ නිලධාරියෝ තම සෙල්ලමට දෙනෙක් යොමු කළෝ ය.
දේශ සීමාවේ සිට සැකපුම් හතරක් ගිය තැන අපට දකින්නට ආ ලුම්බිණිය හමුවිය. ලුම්බිණිය ද ඉන්දියාවේ බොහෝ සේ දක්නට ලැබෙන කුඩා ගමක් වැනිය. කිසිදු වෙනසක් නැත. කුඩා ගෙවල්, කුඩා ගෙදර ඉදිරිපස හරියේ කුඩා කඩයකි. කඩය තුළ ළතැවෙවී සිටින කම්මැලි මිනිසුන්ය.
ඒ් බෞද්ධ පූජනීය ස්ථාන නැරඹීමට යන්නට පෙර වෙහෙස නිවා ගැනීමට අපට තේ පානය කිරීමට සිතුණි. අසල තිබූ කුඩා කඩපිලකට අප ගොඩ වැදුනෙමු. කඩහිමියා අපට තේ සෑදීම පිණිස වතුර කේතලයක් ලිප මත තැබීය. වතුර උතුරුවා තේ සෑදීමට සෑහෙන වේලාවක් ගත වෙන බැවින් එන ගමනේදී තේ බොන්න අපි තීරණය කළෙමු. පළමුවෙන් ම අප ගියේ බුදුන්වහන්සේ ඉපදුණු ස්ථානය බැලීමටය. ගසක් යට තිබූ කුඩා අශෝක ස්තූපයකින් බුදුන් උපන් ස්ථානය සලකුණු කළේය. බුදුරජාණන් වහන්සේගේ මවු බිසව උන් වහන්සේ මෙලොවට බිහි කළේ ඇගේ දෙමව්පියන් ගේ නිවසට යන අතර මග දී ය. එහෙයින් බුදුරජාණන් වහන්සේ මෙලොව එළිය දැකීමට තෝරා ගත්තේ ඒ ස්ථානයයි.
එක් පැත්තකින් තම පියාගේ මාළිගයට සැතපුම් කිහිපයක් පමණි. අනිත් පසින් තම මවගේ මාළිගයට සැතපුම් කිහිපයක් දුරයි. එහෙත් බුදුරජාණන් වහන්සේ සල් ගසක් යට දී මෙලොව එළිය දකින්නට සිතුවේ, බුදුරජාණන් වහන්සේ, බුදුරජාණන් වහන්සේම මිස ම මිස වෙනත් කිසිවෙකු නොවන බැවිනි. ඒ පූජනීය ස්ථානය මෙයයි. ක්‍රිස්තුස් වහන්සේ මෙලොවට බිහි වූයේ බෙත්ලෙහෙමේ ගවලෙනකදීය.
“මේ පොළොවේ සෑම ජීවියකු ම අහිංසක, අසරණ, දිළිදු ලෙස උපන් අයයි. බුදුරජාණන් වහන්සේගේත්, ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේත් උපත් මේ බැව් සක්සුදක් සේ පැහැදිළි කරයි.
වන්දනාමාන කිරීමට, තමන්ගේ අනුරුව බුදුරජාණන් වහන්සේ අනුමත නොකළ සේක. එනමුදු වර්තමානයේ රටවල් කිහිපයකම ක්‍රිස්තුස් වහන්සේගේ සහ අනිකුත් ආගම් කතුවරුන්ගේ ප්‍රතිමා වලට වඩා දස දහස් ගණනින් අනුර ඉදි වන්නේ බුදුරජාණන් වහන්සේගේ ය. කෙසේ වුවද බුදු පිළිම ඉදි නොකරන්නට ගන්ධාර සම්ප්‍රදායක් හෝ මධ්‍යකාලීන ඉන්දියාවේ කලා සම්ප්‍රදායක් ඉතිරි නොවන්නට ඉඩ තිබුණි. අජන්තාවේ සහ එල්ලෝරාවේ ලොව සුප්‍රකට කැටයම් කළ පිළිම සහ චිත්‍ර නිර්මාණය වූයේ බුදුරජාණන් වහන්සේ සහ බුද්ධ කාලයේ අළලා නොවේද? සාරානාත් හි එල්ලෝරාවේ හෝ ලුම්බිණියේ හෝ රනින් කළ බුද්ධ ප්‍රතිමාවේ බුදුරජාණන් වහන්සේගේ මුව මත රැදි කරුණාව හා මෛත්‍රිය සපිරුණු මන්දස්මිතිය සදා නොමැකෙන්නකි. ඒ මුහුණ දෙස බලන ඔබට හැඟෙන්නේ බුදුන්වහන්සේ මෙලෙස ඔබ අමතනවා වැනිය.
“ඔබ ගැන සියල්ලම දන්නවා. ඒත් ඒකට කමක් නැහැ. ඔබට සැනසුම ලබා දෙන ආර්ය අෂ්ටාංගික මාර්ගය ගැන සිතන්න. යහපත් දැකීම, යහපත් සංකල්ප, යහපත් වචන, යහපත් ගති පැවතුම්, යහපත් ජීවිතයක් ගත කිරීම, යහපත් උත්සාහය සහ යහපත් ලෙස සිත සන්සුන් කිරීම, නිර්වාණයට මාර්ගය මෙයයි. එයයි ඔබ ගමන් කළ යුතු මාර්ගය වන්නේ.”
මනුෂ්‍යත්වය (මිනිස්කම)
මිනිසා, මිනිස් ස්වභාවය හා මනුෂ්‍යත්වය පිළිබඳ අධ්‍යයනය කර, මනා විවරණයක් ඉදිරිපත් කළ ප්‍රථම මනුෂ්‍යයා බුදුරජාණන්වහන්සේ ය. සාමාන්‍ය මනුෂ්‍යයන්ට වඩා අතිවිශේෂයක් සෑම අතින්ම බුදුරජාණන් වහන්සේ වෙත විය. එහෙත් සමහරුන් සිතන අන්දමට බුදුරජාණන් වහන්සේ මිනිසුන් විසින් එවූ දේව පුත්‍රයකු හෝ නොවේ. බුදුරජාණන් වහන්සේ විසින් දිව්‍යමය පැවතුම් පිළිබඳ ව දේශනා කර ඇති අතර ඉන් අදහස් කර ඇත්තේ, මිනිසුන් ආදරය, කරුණාව, මෛත්‍රිය පෙරටු කොටගෙන තම ජීවිතය යහපත් කර ගත යුතු බව විනා සමහරුන් වැරදි ලෙස සිතන අයුරින් දෙවියන් සේ බලවත්කම පමණක් සිතට ගෙන විසීම නොවේ. බුදුන්වහන්සේ දිව්‍ය ගුණයන්ගෙන් පිරි, මිනිස්කම මිනිසුන් අතර පතුරුවාලීමට සමත් කළ ප්‍රථම මානුෂවාදීයා විය. අති උතුම් මිනිස් ගුණයන්ගෙන් හෙබි බුදුරජාණන්වහන්සේ සමානාත්මතාව සැමවිටම අගය කළ සේක. එකල ඉන්දියාවේ පැවති කුල භේදය අනුව බ්‍රාහ්මණයින්ගේ සිට ශුද්‍රයන් දක්වා සියලුම මිනිසුන් සමාන අයිතිවාසිකම් වලින් යුක්ත උන්වහන්සේගේ අදහස විය. ක්‍රියාවෙන් හෝ වචනයෙන් හෝ කිසිවකු නො රිදවූ බුදුරජාණන් වහන්සේ නැවත නොඋපදින්නට මෙලොවින් වෙන්වූයේ අනුකම්පාව පිළිබඳ මනා නිදර්ශනයක් මිනිසාට ලබා දෙමින් ය. අවසාන මොහොත දක්වා දිළිඳු අසරණයින්ට යහපතක්ම සැලසීමට සටන් කළ බුදුරජාණන් වහන්සේ අනුන්ට හිත සුව සැලසීමට තම ජීවිතය රැක ගැනීමට දිනපතා පිඬුසිඟා වැඩියහ. දුප්පත්, පොහොසත් බේදයක් නොමැතිව ආහාර ටිකක් ලබාගැනීමට නිවෙස් කරා පියනගන බුදුරජාණන් වහන්සේ එදා පැමිණියේ ඉතා දිළිදු පවුලක් වසන නිවසකටය. දන් සදහා දීමට ඔවුන් වෙත පිසූ ඌරු මස් හැරෙන්නට අන් කිසි අහරක් නොවීය. දන් ලෙස ලැබූ ඌරු මස් වැළදීම තම සෞඛ්‍යයට අහිතකර බව බුදුන් වහන්සේ දැන සිටිය ද ගෙහිමියාගේ සිත නොරිදවීම පරම පවිත්‍ර අදහසින් නිවස අසල තුරු සෙවණක් යට වැඩ හිඳ එය වැළඳූ සේක. තමා පිළිගැන්වූ දන් බුදුන් වළඳනු දුටු ගෙහිමියාගේ සිත් බොහෝ සේ සතුටු විය.
දන් වළදා තම ආශ්‍රමයට ගිය බුදුන්වහන්සේ එදින නැවතත් නොනැගිටින සේ සැතපුණෝය. තමා වැළඳූ දන් තම සෞඛ්‍යයට අහිතකර බැව් දැන සිටියද, ඒ බව දන් පිරිනැමූ ගෙහිමියා හට නොදැන්වූයේ ඔහුගේ සිත රිදේවි යන අදහසින් ඔහු බුදුරජාණන් වහන්සේට ඌරු මස් අහිතකර බව නොදැන සිටි අතර පිළිගැනීමට පසුබා සිටි බුදුන් වහන්සේ සාමාන්‍යයෙන් මස් මාංශ අනුභව කිරීමෙනි ලා රුචියක් නොදැක්වූ හෙයිනි. එනමුදු තමා සතු දේ බුදුන්ට පිරිනැමුවේ බුදුන් කෙරෙහි වූ බැතිනි.
ඇතැමුන් පවසන්නේ ඒ ඌරු මස් නොව හතු වර්ගයක් බවය. බුදු හිමියන්ට ඒ නිසා ලෝහිත පක්ඛන්දිකා රෝගය වැළඳුණි.
අනුන්ගේ සිත සනසාලීමට තම ජීවිතය පවා නොතැකූ බුදුරජාණන් වහන්සේ අවසාන මොහොතේදීත් මිනිසාට අනුන්ගේ සිත් නොරිදවන ලෙස නිදසුන් සහිතව පෙන්වා දුන්නද අහස උසට සුවිසල් බුදුපිළිම ඉදිකරන, රත්රන්වලින් බුදුපිළිම ඉදි කරන වර්තමාන සමාජයේ අනුන් සිත නොරිදවා, අනුන් සිත සනසාලීමට ක්‍රියාකරන කී දෙනකු සිටි ඔබ සිතන්නේද?
කපිලවස්තුපුරය
උපතින්ම බුදුරජාණන් වහන්සේ කපිලවස්තු පුරයේ අධිරාජයා විය. ලුම්බිණියට සැතපුම් 12ක් පමණ මෙහා ඉන්දියානු දේශ සීමාව තුළ ලද පුරාවස්තු කැණීම්වලදී කපිලවස්තුපුරයේ නටබුන් සොයාගන්නා ලදී. දැනට මතු වී ඇති පුරාවස්තු අතර රජුගේ මාළිගයේ ප්‍රධාන ශාලාව සහල් සහිත ධාන්‍යාගාරය ප්‍රධාන ස්ථානයක් ගන්නා අතර මේවා අවුරුදු 2500කටත් වඩා පැරණි බව නිසැකයෙන් ම පිළිගෙන ඇත. නේපාල දේශ සීමාවට අයත් ලුම්බිණියේ සිට ආපසු නේපාලය සිට කපිලවස්තුපුරයට පැමිණියොහොත් ඔබ පුදුමයට පත්වනු ඇත. ඒ පාරවල් කෙතරම් අබලන් ද කියාය. ඒ මාර්ග ප්‍රතිසංස්කරණය කිරීමට නේපාල රජය උත්සාහ නොගන්නා හැඩය. එයට ප්‍රධාන හේතුව නේපාලයට ආදායම් ලැබෙන ප්‍රධාන මාර්ගයක් වූ නේපාල ගුවන් සේවයට මෙ මගින් පාඩුවක් වන නිසාය. කපිලවස්තුපුරය පිළිබඳ ප්‍රසිද්ධියක් හෝ ප්‍රචාරයක් නොමැති නිසා ලුම්බිණිය නැරඹීමට යන සංචාරකයින් වැඩි දෙනෙකු ගුවන් මගින් පැමිණෙන්නේ මේ නේපාල ගුවන්තොටුපළටය.
එනමුත් කපිලවස්තුපුරය පිළිබඳ සංචාරකයින්ට දැන ගන්නට ලැබුණොත් ඒ අය ඉන්දියාවේ සිට නේපාලයට ගුවනින් නොගොස් ඉන්දියාවේ සිට මහා මාර්ගය ඔස්සේ කපිලවස්තු නටඹුන් බැලීමටත් එතැනින් ලුම්බිණියට යාමටත් පටන් ගැනීමට හැකිය. එසේ වුවද නේපාල ජාතිකයින් ට ඒ ගැන එතරම් බිය වීමට දෙයක් නැත. එනම්, කපිලවස්තුපුරයේ නටඔුන් මතුවූ ස්ථානයත් නේපාලයත් අතර මාර්ග ඉන්දියානු රජයෙන් නම් ප්‍රතිසංස්කරණය නොකරන බව ඔවුන් දැන ගෙන සිටීමයි. නේපාල ජාතිකයන්ට ඉන්දියානු ජාතිකයන් තරම් තරහකාරයන් කොතනකවත් නැත.
තවමත් කපිලවස්තුපුරයේ කැණීම් කටයුතු සම්පූර්ණයෙන් අවසන් වී නැත. ඒ නටබුන් පිළිබඳ කිසිම ප්‍රසිද්ධියක් ප්‍රචාරයක් ලබාදී ඇත්තේද නැත. ලුම්බිණියට එන වන්දනාකරුවන්ගේ පහසුව තකා බෞද්ධ පන්සලක් සහ සංචාරක නිවහනක් ඇතත් කපිලවස්තු නටබුන් මතුවූ ප්‍රදේශයේ ඇත්තේ දර්ශන කාඩ්පත් අලෙවිකරණ සල්පිලක් පමණි. පුරාවිද්‍යා දෙපාර්තමේන්තුවට අනුබද්ධ කර සංචාරක මගපෙන්වීම් හෝ සටහන් කිසිවක් ඉන්දියාවේ නැති අතර බෞද්ධ ඉතිහාසයේ ප්‍රධාන ස්ථානයක් ගන්නා කපිලවස්තුපුර නටබුන් මේ යැයි පෙන්වීමට ද කිසිවෙකු නැත. ඔබට නැරඹීමට අවශ්‍ය ස්ථාන ඔබ විසින්ම සොයාගෙන, මග අසාගෙන යා යුතුය. විදේශ සංචාරකයන්ට නැරඹීමට සහ අධ්‍යාපනික ලෙසත්, ඓතිහාසික ලෙසත්, ආගමික සිද්ධස්ථානයක් ලෙසත්, කපිලවස්තු නටඔුන් වලින් ප්‍රයෝජනයක් ගැනීමට ඉන්දීය පුරාවස්තු කැණීම් දෙපාර්තමේන්තුව මේ පිළිබඳව උනන්දු නොවීම ඉතාමත්ම අභාග්‍යයකි.
පුරාවිද්‍යාත්මක හා ආගමික කෝණයන්ගෙන් නොව ආර්ථික අතින් විදේශීය විනිමය ලබා ගැනීමේ මාර්ගයක් ලෙස නවදිල්ලියේ හා ලක්නව්හි පෞද්ගලික සංචාරක ආයතන මේ කෙරෙහි තම අවධානය තවමත් යොමු නොකිරීම පුදුමයට කරුණකි. මේ ප්‍රදේශය අඩුම වශයෙන් එක් සංචාරක හෝටලයක් වත් පිහිටුවිය යුතු අතර බෞද්ධ භික්ෂූන් වාසය කරන පන්සලක් ද ගොඩනැගිය යුතුවේ. පූජනීය වස්තු ආරක්ෂා කිරීමෙහි ලා ආරක්ෂක සේවාවක් ද ක්‍රියාත්මක කළ යුතුය. අවහ්‍ය විටදී ඡායාරූප පිටපත් ලබාදීමට කටයුතු කළ යුතුය. අධ්‍යාපන අමාත්‍යංශයේ පුරාවිද්‍යා අංශය මේ පිළිබද අධ්‍යයනය නොකර අත්හැර දමා ඇත්තේ කැනීම්වලදී මතුවන ගඩොල් හා ගල් ඒවායේ බරට සමාන රත්‍රරන් සමාන වටිනා බව නොදන්නා නිසා විය හැකිය.
සෝවියට් දේශයේ බෞද්ධයෝ
දෙවියන් පිළිබද කිසිම අදහසක් නැති සෝවියට් දේශයේ බුදු දහම ව්‍යාප්ත බුදුදහම ව්‍යාප්ත කිරීමට දරන ප්‍රයත්නය දුටුවිට ඉන්දියාවේ මෙම අගනා සංස්කෘතික, ආගමික වටිනාකමකින් යුත් දායාදය නොසලකා හැරීම සමාව දිය නොහැකි වරදකි. ”සෝවියට්දේශයේ බෞද්ධාගම සහ එහි බෞද්ධයෝ” යන මැයෙන් කුඩා පොතක් මට මොස්කව් නුවරින්ලැබුණි. මේ පොත ලියා සකස් කළ ලේඛකයා ඒ සඳහා කිලෝමීටර් දාහක් පමණ දුර ගෙවා සයිබීරියාවේ බයිකල් විල් ඉයුරේ බර්යේෂියා ගම වෙත ගියේය. තම රාජකාරිය සඳහා එහි ගිය ඔහු බෞද්ධාගම පිළිබඳ කෙතරම් උනන්දු වූවාදැයි කිවහොත් බෞද්ධාගමේ ඉතිහාසය හා සෝවියට් දේශයට බුද්ධාගම ඒම පිළිබඳව පෞද්ගලිකවම සොයා බැලීමට ඔහු තුළ අදහසක් පැනනැගුණි.
නේපාල ජාතික බෞද්ධ නායකයෙකු සමග සයිබීරියාවේ ඔහු බෞද්ධාගම පැතිරී ගිය ඒ ප්‍රදේශයට ගිය ඔහු එහිදී දුටුවේ කුඩා ඉන්දියාවකි.
”ලේඛකයෙක් හැටියට සෝවියට් දේශීය බෞද්ධාගම පිළිබඳව මට කියන්න තියෙන්නේ මොනවාද කියලා ඔබ ඇහුවොත් මට කියන්න පුළුවන් සෝවියට් දේශයටත්, සෝවියට් ජනතාව වෙතටත් බෞද්ධ ධර්මය පැමිණීම ගැන මනා සත්‍යය විස්තරයක් කරන්නට, ඒ වගේම බෞද්ධ දර්ශනය හා සංස්කෘතිය අධ්‍යයනය කිරීමෙහි ලා තම වටිනා කාලය ගත කළ රුසියානු විද්‍යාඥයන් හා ආසියාව පුරා බෞද්ධ ධර්මය අනුගමනය කරන බෞද්ධයන් අතර ඇති සම්බන්ධතාව ගැන මට කියන්න පුළුවන.”
”මෙපමණක් නොවේ, ගාන්ධාර චිත්‍ර කලාවට අනුව ගලින් නෙළන ලද බුදු පිළිම වල කොටස් ටර්මස් නගරය අසලදී හමු වී තිබේ. බෞද්ධ පන්සලක නටඹුන්, ලෝහයෙන් කළ සිංහ අනුරූ දෙකක් ද මේ අතර ඇත.”
නිරිතදිග ආසියාවේ රටවල්, චීනය හා ජපානය බෞද්ධ ධර්මය බලපෑ ප්‍රදේශයන්ය. මධ්‍යම ආසියාවේ බුද්ධ ධර්මය හෝ සංස්කෘතිය පැතිරී යාම පිළිබඳ එතරම් සාක්ෂි නොමැත. බුද්ධ ධර්මය ජනතාවගේ ආධ්‍යාත්මය කෙරෙහි පමණක් නොව ඔවුන්ගේ එදිනෙදා ජීවිතය කෙරෙහි බලපාන ලදී. ඉන්දියාවෙන් පැමිණි බෞද්ධාගම පැතිර වූ අනුගාමිකයින් සමග පැමිණි ගෘහ නිර්මාණ ශිල්පීහු පන්සල් සහ භික්ෂු නිවාස ඉදි කළහ. මූර්ති හා කැටයම් ශිල්පීහු ඉන්දියානු කලාවන් අනුගමනය කරමින් පිළිම ඉදිකිරීම හා විසිතුරු කැටයමින් ගොඩනැගිලි අලංකාර කිරීමට පසුබට නොවූහ. එල්ලෝරාවේ සහ ප්‍රසිද්ධ අජන්තාවේ මෙන් චිත්‍ර ශිල්පිහූ විහාරස්ථාන ආදියේ බිත්ති බෞද්ධ චිත්‍රවලින් විචිත්‍ර කළහ.
මෙලෙසින් ටිකෙන් ටික ම ආසියාවෙන් බෞද්ධ ධර්මය ප්‍රචාරය වූ අතර බර්යේෂියා ගෝත්‍ර ජනතාවට බෞද්ධාගම ළඟා වූයේ දාහත් වැනි සියවසේදීය. එහි ප්‍රථම බෞද්ධ සිද්ධස්ථානය ගොඩනැගුනේ 1641 දීය.
යුරෝපීයානු අගනුවරක පළමුවෙන්ම පන්සලක් ඉදිකළේ 1914දී සෙන්ට් පීටර්ස්බර්ග් හිදීය. ඒ රුසියාවේ ඔක්තෝබර් විප්ලවයට ආසන්න කාලයේදීය.
සෝවියට් සංගමයටත්, සෝවියට් නිලධාරීන්ටත්, ප්‍රශ්නයක් නොවී බෞද්ධ ධර්මයට අනුව ජීවත්වන මෙම රුසියානුවන් ලොවටම ලබාදෙන ආදර්ශය, බුදුරජාණන් වහන්සේ දේශනා කළ මනුෂ්‍යත්වය සෝවියට් ලෙනින්වාදීන් අතර පවා ක්‍රියාත්මක වන බවයි.
(කේ.ඒ අබ්බාස් විසින් මිරර් සඟරාවට දශක ගණනාවකට පෙර ලියූ ලිපියකි.)
මහාචාර්ය ප්‍රණීත් අභයසුන්දර
මානවවිද්‍යා අධ්‍යයනාශය
