කෘෂි නොවන අංශ කරා නැඹුරුවන ශ්‍රී ලංකාවේ ග්‍රාමීය තරුණ සේවා නියුක්තිය

හැඳින්වීම

අතීතයේ සිටම ශ්‍රී ලාංකේය ජන ජීවිතය කෘෂිකර්මාන්තය සමඟ පෝෂණය වන්නේ එය මෙරට සාම්ප්‍රදායික සංස්කෘතියේ අංගයක් බවට පත්කරමිනි. කෘෂිකර්මාන්තය යනු මානව වර්ගයාට අවශ්‍ය ආහාර හා පෝෂණය  මෙන්ම කාර්මීකරණය සඳහා අවශ්‍ය මූලික අමුද්‍රව්‍ය සපයන ආර්ථිකයක කොඳු නාරටිය යි. සමස්ත ලෝකය ගත්විට කෘෂිකර්මාන්තය ආරම්භය සිදුවන්නේ යැපුම් කෘෂිකර්මාන්තය මූලික කරගෙන ය. මෙසේ ආරම්භ වූ ලෝකය පුරා ව්‍යාප්ත වන කෘෂිකර්මාන්තය ප්‍රධාන වශයෙන් ග්‍රාමීය සමාජය කේන්ද්‍ර කර ගත්තකි. ආරම්භක කාලය තුළ එනම් කාර්මීකරණයට පෙර යුගය තුළ සමස්ත ලෝක ප්‍රජාවෙන් සැලකිය යුතු ප්‍රතිශතයක් කෘෂිකර්මාන්තයට යොමු විය. එයට හේතු වූයේ පුද්ගලයාගේ මූලික අවශ්‍යතාව වූ ආහාර ඒ මගින් සැපයීම හේතුවෙනි. නමුත් පසුකාලීනව පුළුල් වූ අවශ්‍යතා සපුරා ගැනීමට අරමුණු කොටගෙන මිනිසා මුදල් මූලික කොටගත් වාණිජ කෘෂිකර්මාන්තයට යොමු විය. මෙම තත්ත්වයේ සුවිශේෂී හැරවුම් ලක්ෂය වන්නේ කාර්මීකරණය යි. මන්ද කාර්මීකරණය සමඟ සමාජය තුළ මුදල් ප්‍රධාන වන අතර ඒ සමඟ මිනිසා වැඩි වැටුපක් අරමුණු කොට ගෙන වෙනත් අංශ වෙත සංක්‍රමණය වීම සිදු වේ. මෙසේ සංක්‍රමණය වීමට මූලික කරුණ ලෙස වැටුප පෙනුන ද ඒ හා සම්බන්ධ තවත් ධනාත්මක හා සෘණාත්මක සාධක රාශියක් පවතී.

කෘෂිකර්මාන්තයේ මූලික වීම

කෘෂිකර්මාන්තය මූලාශ්‍ර කොට ගෙන කාර්මීකරණය දක්වා ගමන් කළ රටවල ආර්ථික  සංවර්ධනය සඳහා කෘෂි අංශයේ දායකත්වය පහත වැටුන ද අඩු සංවර්ධනයක් සහිත රටවල ආර්ථිකය කරෙහි කෘෂිකර්මාන්තය තවමත් තීරණාත්මක කාර්යභාරයක් ඉටු කරනු ලබයි. ඔවුන්ගේ ග්‍රාමීය ජනතාවට ආහාර, ආදායම හා සේවා නියුක්තියේ ප්‍රධාන ප්‍රභවය කෘෂිකර්මාන්තය මඟින් සැපයේ. ගෝලීය කෘෂිකර්මාන්තය විමසා බැලීමේදි තවමත් ලෝක ජනගහනයෙන් 60% කට වඩා රඳා පවතිනුයේ කෘෂිකර්මාන්තය මත ය. අඩු සංවර්ධනයක් සහිත රටවල ආර්ථිකයේ මූලික  මූලාශ්‍රය කෘෂිකර්මාන්තය වන බැවින් එම රටවල දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 39.4% ක් කෘෂි අංශය නියෝජනය කරන අතර සමස්ත අපනයනවලින් 43% ක් කෘෂි අංශය නියෝජනය කරයි. ආරම්භක කාලයේ දී කෘෂිකර්මාන්තය ශ්‍රම බලකායෙන් විශාල ප්‍රමාණයක් අවශෝෂණය කරගනී. ටැන්සානියාවේ තවමත් ශ්‍රමයෙන් 70% – 80% ත් අතර ප්‍රමාණයක් මෙම අංශයට අන්තර්ග්‍රහණය වේ. කෘෂිකාර්මික ප්‍රගතිය මගින් ශ්‍රමය කෘෂිකර්මාන්තයේ සිට කෘෂිකාර්මික නොවන අංශයට මාරු කිරීමට ඉඩ ලබා දෙයි. මේ අනුව කෘෂිකාර්මික අංශයෙන් අතිරික්ත මිනිස් බලය මුදා හැරීම කර්මාන්ත අංශයේ ප්‍රගතිය සඳහා සහ කෘෂිකාර්මික නොවන අංශය පුළුල් කිරීම් සඳහා අවශ්‍ය වේ.

ආසියානු කලාපය ගත් විට ආසියානු සංවර්ධන බැංකුවට අනුව කලාපයේ ජනගහනය බිලියන 2.2 ට වැඩි ජනගහනයක් කෘෂිකර්මාන්තය මත යැපේ. කෘෂිකර්මාන්තයේ ප්‍රධාන බෝගයක් වන වී ගත් විට ලෝක  නිෂ්පාදනයෙන් හා පරිභෝජනයෙන් සියයට අනූවක් සිදුවන්නේ මෙම ආසියානු කලාපය තුළ ය. ලෝකයේ සමස්ථ කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදනයෙන් 37% ක් ආසියානු හා පැසිපික් කාලාපය නියෝජනය කරන අතර මහජන වීන සමූහාණ්ඩුව පමණක් සමස්ත කෘෂිකාර්මික නිෂ්පාදනයෙන් 18% කට වඩා වැඩි දායකත්වයක් දක්වයි.

නැගීඑන කෘෂි නොවන අංශ

කෘෂිකෘෂිකාර්මික අංශයේ සම්බන්ධයෙන් වර්තමානයේ හඳුනාගත හැකි මූලික ම ප්‍රවණතාව වන්නේ දියුණු වෙමින් පවතින රටවල බලකායෙන් සැලකිය යුතු ප්‍රතිශතයක් කෘෂි අංශයේ සේවා නියුක්තව සිටිය ද සංවර්ධිත රටවල කෘෂිකර්මාන්තයේ නියුක්ත වන ශ්‍රමිකයන් ප්‍රමාණය අඩුවීම යි. මැඩගස්කරය වැනි දුප්පත් රටවල් ශ්‍රම බළකායෙන්  1/4 කෘෂි කර්මාන්තයේ යෙදී සිටින අතර ජර්මනිය, එක්සත් රාජධානිය වැනි ධනවත් රටවල් කෘෂිකර්මාන්තයේ නියුක්ත වන්නේ 100 න් 1ක් පමණි. ඒ අනුව පොහොසත් රටවල කෘෂිකාර්මික අංශයේ වැදගත්කම අඩු වී ඇත.

රූප සටහන 01: කෘෂි සේවා නියුක්තියේ ප්‍රවණතාවය | මූලය: https://ourworldindata.org

තත්ත්වය මෙසේ වුව ද සමස්තයක් ලෙස ගෝලීය ආර්ථිකය දෙස බලන විට දැක ගත හැකි ලක්ෂණය වන්නේ කෘෂිකාර්මික අංශයේ සේවා නියුක්තිය පහත වැටීමේ ප්‍රවණතාවක් පවතින බව යි. රූප සටහන 01ට අනුව සංවර්ධිත රටවල් අතරින් ඉහළ සංවර්ධනයක් පෙන්නුම් කරන ජපානය, ඇමෙරිකාව, ප්‍රංශය හා දකුණු කොරියාව වැනි රටවල ආරම්භක අවධියේ දී ඉතා ඉහළ කෘෂි සේවා නියුක්තියක් පෙන්නුම් කරන අතර ක්‍රමයෙන් සංවර්ධනය කරා ළඟා වනවාත් සමග කෘෂි සේවා නියුක්තිය  ක්‍රමයෙන් පහළ යන ආකාරය පෙන්නුම් කෙරේ. සමස්ත ලෝකය ගත් විට අඩු සංවර්ධනයක් සහිත රටවල කෘෂිකාර්මික අංශයෙන් පිටවීම වේගවත් වන අතර මන්දගාමී ආර්ථික වර්ධනයක් සහිත අප්‍රිකානු රටවල ඉතාම වේගවත් කෘෂිකාර්මික අංශයෙන් පිට වීමක් දක්නට ඇත. එසේ ම මෙම පහළ මැදි ආදායම්  සහිත රටවල් හා අඩු ආදායම් සහිත රටවල කෘෂිකර්මාන්තයෙන් ලෝක දළ දේශිය නිෂ්පාදිතයට වන දායකත්වය මධ්‍යස්ථ අගයක් ගත්ත ද, ඉහළ ආදායම් හා ඉහළ මැදි ආදායම් සහිත රටවල් මෙන් ම ලෝක නිෂ්පාදිතය දෙස බලන විට ලෝක දළ දේශිය නිෂ්පාදිතයට කෘෂි අංශයේ දායකත්වය අඩු වෙමින් පවතී. කලාපීය වශයෙන් ගත්ත ද සෑම කලාපයකම කෘෂි සේවා නියුක්තිය පහත වටෙමින් පවති (වගුව 01).

වගුව 01: කලාපීය වශයෙන් කෘෂි සේවා නියුක්තිය | මූලය: ජාත්‍යන්තර කම්කරු සංවිධානය (2015)

කලාපය	1991	2013	වෙනස
සංවර්ධිත රටවල්	6.9	3.6	-47.8
මධ්‍යම හා නැගෙනහිර යුරෝපානු රටවල්	28.8	17.7	-38.5
නැගෙනහිර ආසියාව	56.8	30.3	-46.7
අග්නිදිග ආසියාව හා පැසිපික් කලාපය	58.9	39.3	33.3
දකුණු ආසියාව	62.1	46.3	-25.4
ලතින් අමෙරිකාව හා කැරිබියන්	24.7	14.8	-40.1
මැදපෙරදිග	24.5	14.3	-41.6
උතුරු අප්‍රිකාව	34.9	28.0	-19.8
උපසහරානු අප්‍රිකාව	65.9	62.0	-5.9

2010-2017 වන විට ආසියාව තුළ සමස්ත සේවා නියුක්තියෙන් 28.5% කෘෂි වන හා මත්ස්‍ය අංශය තුළ සේවා නියුක්ත වන අතර අනෙක් සෑම අංශයක ම සේවා නියුක්තිය 15%ට අඩු ප්‍රතිශතයක් පවති. ඒ අනුව ආසියාව තුළ සේවා නියුක්තියේ වැඩි ආංශික දායකත්වයක් මෙම අංශය සපයන බව පෙනේ. නමුත් මෙම 2010-2017 කාලය තුළ එම අංශවලින් වෙනත් අංශයන්ට වන සංක්‍රමණ දෙස අවධානය යොමු කරන විට කෘෂි අංශය වැඩිම පිට වීමක් පෙන්නුම් කරන බව පැහැදිලි වේ (රූප සටහන 02). මේ ආකාරයට කෘෂි අංශයේ දායකත්වය පහත වැටීමක් සිදු වුව ද ආසියානු කලාපයේ තවදුරටත් සමස්ත ආර්ථිකය තුළ කෘෂි අංශයේ වැදගත්කම ආරක්ෂා වී පැවතීම දක්නට ලැබේ. විශේෂයෙන්ම ශ්‍රී ලංකාව නියෝජනය කරන දකුණු ආසියානු කලාපය තුළ සේවා නියුක්තියේ ප්‍රධාන කොටසක් බවට කෘෂිකර්මාන්තය පත්ව ඇති ආකාරය රූප සටහන 03 ආශ්‍රයෙන් පැහැදිලි වේ.

මූලය: ජාත්යන්තර කම්කරු සංවිධානය (2017)

ශ්‍රී ලංකාව අඩු සංවර්ධනයත් සහිත රටක් වශයෙන් දළ දේශීය නිෂ්පාදිතය තුළ කෘෂිකාර්මික අංශයේ දායකත්වය සාපේක්ෂ වශයෙන් ඉහළ මට්ටමක පවතී- නිදහස ලැබීමෙන් පසු කාලයේ සිට මෑත කාලය දක්වා දශක හයකට වැඩි කාලයක් තුළ දළ දේශිය නිෂ්පාදිතය තුළ කෘෂිකාර්මික අංශයේ දායකත්වය ක්‍රමයෙන් වෙනස් වෙමින් පවතී- 1950 ගණන් වන විට ලංකාවේ දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයෙන් 50% ක් පමණ ප්‍රාථමික කෘෂිකාර්මික අංශයේ දායකත්වයෙන් යුක්ත වූ අතර එය තේ, පොල්, රබර් යන ප්‍රධාන වාණිජ භෝග තුනට හා වී වගාවට පමණක් සීමා විය- 1960 ගණන්වල සිට දළ දේශීය නිෂ්පාදිතයට කෘෂිකාර්මික අංශයේ සාපේක්ෂ දායකත්වය ක්‍රමයෙන් පහත වැටීමක් දක්නට ලැබේ-වැවිලි භෝගවලට සාපේක්ෂව වී වගාව විශාල ලෙස වර්ධනය වීම එයට හේතුව යි. ශ්‍රී ලංකාවේ සේවා නියුක්තිය ගත්විට අතීතයේ සිට ම වැදගත්ම අංශය බවට පත් වන්නේ කෘෂිකර්මාන්තය යි. විශේෂයෙන් ශ්‍රි ලංකාව ගත්විට සමස්ත ග්‍රාමීය සේවා නියුක්තියෙන්  සැළකිය යුතු ප්‍රතිශතයක්ම කෘෂි අංශය කේන්ද්‍ර කොට ගෙන ජීවන මාර්ගය සකසා ගනි.

පරිණාමය වූ කෘෂිකර්මාන්තය මූලික කොටගත් වී නිෂ්පාදනය ආශ්‍රිතව මූලික දෙදරා යම් සිදුවන්නේ යටත්විජිතකරණය සමඟ ය. යටත්විජිත බලය ශ්‍රී ලංකා පුරා  ව්‍යාප්ත නොවීම හේතු කරගෙන  ඔවුන්ගේ පාලන සමය තුළ මෙරට නිෂ්පාදනයට හා ආර්ථික ව්‍යුහයට සිදු කළ හැකි බලපෑම සීමා විය. බි්‍රතාන්‍ය පාලන සමය තුළ මෙම තත්ත්වය වෙනස් වෙමින් නව ආර්ථික රටාවක් ලංකාව තුළ මුල් බැසගන්නේ වතු වැවිලි කර්මාන්ත මුල්කොටගෙන ය. තේ, පොල්, රබර් වැනි වැනි බෝගයන් භූමිය තුළ ව්‍යාප්ත වීමත් සමග වී නිෂ්පාදනය පිරිහීමට ලක් විය, ආර්ථික ව්‍යුහය තුළ ද පැහැදිලි වෙනස්කම් ඇති වීම හඳුනා ගත හැකි ය.වී නිෂ්පාදනය කෙරෙහි කේන්ද්‍රගතව පැවැති සේවා නියුක්තිය වතු අංශය කෙරෙහි ක්‍රමයෙන් යොමුවන්නට විය. නිදහස ලැබීමට පෙර මුළු ශ්‍රම හමුදාවෙන්  40% සේවා නියුක්ත වූයේ නවීන වතු අංශය තුළ ය. නිදහසින් පසු කාලය තුළ ද මෙම වී නිෂ්පාදන ආශ්‍රිත ආර්ථික වැදගත්කම් හි සිදු වූ පහත යාම දක්නට ලැබුණි. වී නිෂ්පාදන ආශ්‍රිත සේවා නියුක්තිය සම්බන්ධයෙන් ප්‍රබල බලපෑම් සිදුවන්නේ  කෘෂිකර්මාන්තය යාන්ත්‍රිකරණය වීම හේතුවෙනි. ශ්‍රී ලංකාවේ කෘෂිකර්මාන්තය තුළ යාන්ත්‍රිකරණය වීමේ ආරම්භය සිදුවන්නේ බි්‍රතාන්‍යයන් විසින් නිෂ්පාදිත රෝද දෙකේ ට්‍රැක්ටරය සමඟ ය. 1960 පසු ශ්‍රී ලංකා යාන්ත්‍රීකරණය වූ නව මාවතකට යොමු විය. මේ සමඟ සී-සෑම, අස්වනු නෙළීම ආදී වූ කාර්යය සඳහා යොදා ගත් මානව ශ්‍රමය වෙනුවට යන්ත්‍ර සූත්‍ර යොදා ගැනීම දක්වා පරිවර්තනයක් සිදුවිය. 1953 දී  53% ක් වූ කෘෂි ආංශික සේවා නියුක්තිය 1971 පමණ වනවිට 50% දක්වා ද, 1980 වන විට එය 45% දක්වා ද පහත වැටුණු අතර මෙම සෘණාත්මක බලපෑම හේතු වූයේ යාන්ත්‍රීකරණය යි. කෘෂි අංශය තුළ ඌණ සේවා නියුක්තියක් ජනිත් වූ අතර මෙම කාලවකවානුව තුළ කෘෂි අංශයේ සේවා නියුක්ත වූවන් වෙනත් අංශ කරා යොමු වීමට එය හේතු විය. කෘෂි අංශය  තුළ සැලකිය යුතු වැදගත්කමක් නිරූපණය කරන වී නිෂ්පාදන අංශය තුළ ද මෙම තත්ත්වය පැහැදිලිව හඳුනාගත හැකි විය.

කෘෂි අංශයට රාජ්‍ය ප්‍රතිපත්තිවල බලපෑම පැහැදිලිව හඳුනාගත හැකි වන්නේ 1977 විවෘත ආර්ථික ප්‍රතිපත්තිය සමඟ ය. එම කාලවකවානුව තුල  ධනවාදය මුල්කොටගත් රාජ්්‍ය ප්‍රතිපත්ති ක්‍රියාත්මක වූ අතර කර්මාන්ත අංශය ප්‍රවර්ධනයට යොමු විය. මේ තුළ කෘෂි අංශයට දැක්වූ වැදගත්කම  තවදුරටත් පහළ ගිය අතර එය කෘෂි සේවා නියුක්තිය තවදුරටත් පහළ යාමට හේතු විය. විශේෂයෙන්ම මෙම ආර්ථික ලිහිල්කරන ප්‍රතිපත්ති කෘෂි අංශයේ සේවා නියුක්තිය  1980 දී 51% ක් දක්වා ද, 1995 දී සියයට 36% දක්වා ද මෑත කාලය වන විට එය 29% දක්වා පහළ යාමට මුලික හේතුව විය. විවෘත ආර්ථික ප්‍රතිපත්ති හදුන්වා දීමෙන් පසු කෘෂි අංශයෙන් කාර්මික අංශයට වූ දායකත්වය 32% කින් පමණ ඉහළ ගොස් ඇත. ඒ අනුව මෙම කෘෂි අංශයෙන් බැහැර වන ශ්‍රමිකයන් අපනයන ප්‍රවර්ධන කලාප ඇතුළු කර්මාන්ත අංශයට යොමු වූ අතර ඒ හේතුවෙන් 1980 සිට 1990 දක්වා කර්මාන්ත අංශයේ  සේවා නියුක්තිය 8% කින් වර්ධනය වී ඇතග

සංවර්ධිත රටවල අත්දැකීම් මූලික කොටගන්නේ නම් ශ්‍රී ලංකාව සිදු කළ යුත්තේ ප්‍රථමයෙන් ම කෘෂිකාර්මික අංශයේ ශක්තිමත් කොට ඒ හරහා කාර්මීකරණයට යොමුව වීම යි. කෘෂි අංශය සවිබල ගැන්වීමේ දී හඳුනාගත හැකි වන්නා වූ මූලික අභියෝග කිහිපයක් පවති. කෘෂි අංශයේ සේවා නියුක්තිකයන් කෘෂි නොවන අංශ කරා සංක්‍රමය වීමෙහි දී ද වැඩි ප්‍රවණතාවක් පෙන්නුම් කරන්නේ ග්‍රාමීය තරුණ ප්‍රජාව කෘෂි නොවන අංශ කරා යොමු වීම යි. අවුරුදු කිහිපයක් මෑත ඉතිහාසය දෙස බලන විට කෘෂි අංශයේ සේවා නියුක්තියේ සිදුවන පැහැදිලි අඩුවීමත් සමඟ සේවා අංශයේ සේවා නියුක්තිය අතර ප්‍රතිලෝම සම්බන්ධයක් හඳුනාගත් හැකි ය.

වැදගත්කම

ග්‍රාමීය තරුණ පිරිස් කෘෂි නොවන අංශ කරා සංචලනය වීමට බලපාන ප්‍රධාන සාධක ලෙස අධ්‍යාපනය, වැටුප්, කෘෂි නිමැවුම්වල මිල අවිනිශ්චිතතාව, ආකල්ප, නිමැවුමේ අවිනිශ්චිතතාව, අරමුදල් නොමැතිකම, සමාජ පිළිගැනීමක් නොමැතිකම, ස්වාභාවික ආපදා ආදී වූ බොහොමයක් කාරණා බලපාන්නට හැකි ය. මෙම කුමන කාරණාව මූලික කරගත්ත ද  අඩු සංවර්ධනයක් සහිත රටක් තුල සංවර්ධනය විය යුතු ක්ෂේත්‍රයක් ලෙස කෘෂිකර්මාන්තය මෙම යන ගමන සාධනීය නොවේ. මන් ද දළ ජාතික ආදායම අභිබවා යන ආනයන වියදමක් දැනටමත් ශ්‍රි ලංකාව සතු ය. එම වියදම තුළ සහල් වැනි වඩාත් පහසුවෙන් දේශිය නිෂ්පාදනය පුළුල් කළ හැකි නිෂ්පාදනයන් ද පවති. එවන් තත්ත්වයක් තුළ නොදියුණු කාර්මිකරණයක් සමග ශ්‍රි ලංකාවට ආනයන වියදම අඩු කරමින් දේශිය ආර්ථිකය ගොඩනැංවීමට ඉහත කී සාධකවල බලපෑම මෙන්ම එම සාධකවලට අමතරව ග්‍රාමීය තරුණ පිරිස් කෘෂි නොවන අංශ කරා සංචලනය වමට බලපාන අනෙකුත් සාධක හදුනාගැනීම වැදගත් වේ. එමඟින් තරුණ ජවය කෘෂි අංශයට ආකර්ෂණය කරගනිමින් කෘෂිකර්මාන්තය පාදක කොට ගත් ආර්ථික සංවර්ධනයකට අවශ්‍ය මූලික පසුබිම සකස් කොට ගත හැකි ය. ඒ තුළින් කෘෂි අංශයෙන් බැහැර වන තරුණ ශ්‍රමය නැවතත් කෘෂිකර්මාන්තය වෙත ආකර්ෂණය කර ගැනීමට සිදු කළ යුත්තේ කුමක් ද යන්න අවබෝධ කර ගත හැකි ය.

එන්. එම්. ඒ. ජයසිංහ
ජ්‍යෙෂ්ඨ කථිකාචාර්ය
ආර්ථික විද්‍යා අධ්‍යයනාංශය

---

ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ

Balodi, R. & et. al. (2015). Rural Youth Migration and Measures to Combat it Efficiently through Agriculture, Available from:  

https://www.researchgate.net/publication/278683390_Rural_Youth_Migration_and_Measures_to_Combat_it_Efficiently_through_Agriculture/link/5583ab7d08ae8bf4ba6f9cde/download (Accessed 05 May 2019)

Brauw, A. D. (2016). Rural youth: determinants of migration throughout the world, IFAD Research Series Available from:   https://www.ifad.org/documents/38714170/41187395/15_de+Brauw_2019+RDR+BACKGROUND+PAPER.pdf/8a67f25f-749f-be91-f90f-beed3d524364 (Accessed 09 August 2019)

Daily FT (2017). Why is Sri Lanka’s youth stepping down from agriculture?, Available from:   http://www.ft.lk/columns/why-is-sri-lankas-youth-stepping-down-from-agriculture/4-627465 (Accessed 20 August 2019)

Damayanthi M. K. N. & et. Al. (2013). Yourth In Development: Sri Lanka, Research Report 161, Hecter Kobbakaduwa Agrarian Research and Traning Institution, Colombo

FAO (2018). Drivers and patterns of rural youth migration and its impact on food security and rural livelihoods in Tunisia, Available from:  https://knowledge4food.net/knowledge-portal-item/drivers-and-patterns-of-rural-youth-migration-and-its-impact-on-food-security-and-rural-livelihoods-in-tunisia/ (Accessed 10 August 2019)

Food and Agriculture Organization (2016). Migration, agriculture and rural development: Addressing the root causes of migration and harnessing its potential for development, of the United Nations Available from:   http://www.fao.org/3/a-i6064e.pdf  (Accessed 09 May 2019)

Garrett, J. & Chowdhury, S. (2014). Urban-Rural Links and Transformation In Bangladesh: A Review of the Issues, International Food Policy Research Institute (IFPRI) Washington, D.C. Available from:   http://www.carebangladesh.org/publication/Publication_8999853.pdf (Accessed 08 May 2019)

Henegedara G. M. (2018). Resent Labour Market Trends in the food crop secter in Sri Lanka, Hecter Kobbakaduwa Agrarian Research and Traning Institution, Colombo

Ma, L. & et. al. (2019). Farmers’ Rural-To-Urban Migration, Influencing Factors and Development Framework: A Case Study of Sihe Village of Gansu, China, International Journal of Environmental Research and Public Health, Available from:  https://www.mdpi.com/1660-4601/16/5/877/pdf (Accessed 12 December 2019)

Rozelle, S. et. al. (1999). Leaving China’s Farms: Survey Results of New Paths and Remaining Hurdles to Rural Migration, JSTOR, pp. 367-393, Available from:  https://www.jstor.org/stable/pdf/656085.pdf (Accessed 20 August 2019)