සාපරාධීත්වය හා බැඳුණු සමාජීය සාධක : අපරාධවේදී චිකාගෝ ගුරුකුලය ඇසුරින්
සාපරාධීත්වය හා බැඳුණු සමාජීය සාධක : අපරාධවේදී චිකාගෝ ගුරුකුලය ඇසුරින්
අපරාධවිද්‍යාවේ උපත සහ විකාශය විමසා බලන කල්හි පුද්ගල යථානුභූතවාදීන් ගේ විද්‍යාත්මක එළඹුම් ඔස්සේ අනාවරණය වූ ජෛව-මනෝවිද්‍යාත්මක හේතූන් ප්‍රශ්න කිරීම් වලට ලක් වූ විට‚ ‘අපරාධ’‚ ‘සමාජවිද්‍යාත්මක යථානුභූතවාදී’ (Sociological positivism) දෘෂ්ටිය තුළින් අර්ථ දැක්වීමට ප්‍රයත්නයක් දරා ඇති බවට තහවුරු කොටගත හැකි ය.
ඒ අනුව පුද්ගලයෙකු ස්වකීය ජීවිත කාලය තුල සාපරාධී නැඹුරුවක් පිළිඹිබු කිරීමෙහි ලා දායක වන්නා වූ සමාජ සාධක කෙරෙහි අවධානය යොමු කරනු ලැබේ. මෙකී සාධක ලෙස පවුල් පසුබිම‚ දෙමාපිය ආදර්ශය‚ ආර්ථික‚දේශපාලන‚ අධ්‍යාපනය‚ ප්‍රජාව හා සම වයස් කාංඩ ඇතුළු හේතූන් ගණනාවක් අනාවරණය කොට තිබේ. මෙම නිගමනය හා එකඟ වන්නා වූ අපරාධවේදීන් සාපරාධීත්වය අවම කරලීම සඳහා ‘සමාජ ප්‍රතිසංස්කරණ’ එළඹුම අනුගමනය කරනු ලැබේ.
අපරාධවිද්‍යාත්මක ද්විතීයික මූලාශ්‍රයන් පරිශීලනයෙහි දී නිරාවරණය වූයේ සීඝ්‍ර කාර්මීකරණය‚ නාගරීකරණය මෙන් ම සංක්‍රමණය යන සමාජ බලවේගයන් ද අපරාධ අනුපාතය වර්ධනය වීම සඳහා දායක වූ බව ය. මෙකී සමාජ බලවේගයන්‚ විසංවිධානකාරී තත්වයක් සමාජීය ලෙස නිර්මාණය කරලීමට පාදක විය. එමෙන් ම‚ සමාජ පර්යායෙහි බිඳවැටීම් කරණ කොට සමාජ සුරක්ෂිතභාවය හීන වී ව්‍යාකූලත්වයක් ඇති විය. එහි ආසන්නතම ප්‍රතිඵලය වූයේ අනෝන්‍ය විශ්වාසය බිඳ වැටී ප්‍රජා සහජීවනයට අහිතකර බලපෑම් එල්ල වීම ය. මෙම විසංවිධානකාරී සමාජ ප්‍රවනතාව මුල් කොට 1930 දශකයෙහි ඇමරිකා එක්සත් ජනපදයෙහි චිකාගෝ නගරය මධ්‍යගත කොට ‘ආනුභවික’ (empirical) සමාජ පර්යේෂණාගාරයක් බිහි විය. මෙකී පර්යේෂණාගාරයෙහි පර්යේෂකවරයන් වූයේ චිකාගෝ විශ්වවිද්‍යාලයෙහි සමාජවිද්‍යා අධ්‍යයනාංශයෙහි ආචාර්යභවතුවන් පිරිසකි.
අපරාධවේදී චිකාගෝ ගුරුකුලය (Chicago School of Criminology)
විසංවිධානකාරී හා පරිසරවේදී පදනමක් මත බිහි වූ සමාජ-අපරාධවිද්‍යාත්මක ගුරුකුලයක් ලෙස චිකාගෝ ගුරුකුලය හැඳින්විය හැකි ය. එකී පදනම හේතුවෙන් මෙම ගුරුකුලය අපරාධ අනුපාතය සෘජු ලෙස ම ස්ථානීය පරිපසර සාධක හා සම්බන්ධ කරනු ලැබේ. එබැවින් මෙම න්‍යාය‚ සිද්ධාන්ත වර්ගීකරණය අනුව අයත් වනුයේ ‘සාර්ව’ සමාජ-අපරාධවිද්‍යාත්මක (macro socio-criminological) න්‍යායන් කාංඩයට ය.
සමාජ විසංවිධානකාරීත්වයට පාදක වූ හේතූන් වශයෙන් දුරස්ථ හා දුර්වල වූ සමාජ-මානව සබඳතා‚ අවම සංවිසංවිධානකාරී සහභාගීත්වය සහ අනෝන්‍ය විශ්වාසය ඉතාමත් අවම තලයක පැවතීම සඳහන් කළ හැකි වේ. මෙනිසා පුද්ගල අරමුණු හා ගැටළු විසඳා ගැනීම අසීරු විය. දෙමාපියන් හට තම දරුවන් නිසි ලෙස සමාජානුයෝජනය කිරීමට හෝ පාලනය කිරීමට හෝ හැකියාවක් නොමැති වූ බැවින් දරුවන් දෙමාපිය රැකවරණයෙන් ගිලිහීයාම නොවළැක්විය හැකි වේ. ජානමය සහ පුද්ගල සුවිශේෂී ලක්ෂණ පසෙක ලා චිකාගෝ ගුරුකුලය විසින් මිනිස් චර්යාව හැඩගැසීමට මූලික වන්නා වූ සමාජ ව්‍යූහයන් හා භෞතික පරිසර සාධකයන් වෙත අවධානය යොමු කරන ලදී. ඒ අනුව අපරාධකාරී මෙන් ම අපචාරී චර්යාවන් සතු වූ අවකාශීය ව්‍යාප්තිය සිතියම් මඟින් පිළිඹිඹු කරන ලදී.
එ නයින් බලන විට‚ චිකාගෝ ගුරුකුලවාදීන් අපරාධ හා බැඳුණු ස්ථානීය වෙනස්කම් වෙත ස්වකීය අවධානය යොමු කෙරිණි. චිකාගෝ ගුරුකුලයෙහි විද්වත් සාමාජික Robert E, Park (1925) ‘නගරය’‚ සුපිරි ජීවියෙකුට ආදේශ කොට‚මිනිසා හා නගර අතර ඇති සබඳතාව පරිසරවිද්‍යාත්මක එළඹුමක් ඔස්සේ අර්ථ දක්වන ලදී. තව ද Earnest Burgess විසින් නගර වර්ධන හා ව්‍යාප්ත වූ ක්‍රියාවලිය‚ සංකේන්ද්‍රීය කලාප න්‍යාය (Concentric Zone Theory) මඟින් ඉදිරිපත් කරන ලදී. ඒ අනුව ඕනෑම නගරයක් ප්‍රධාන කලාප 5කින් සමන්විත බව ද‚ නගරයෙහි කේන්ද්‍රීය කලාපය වූ මධ්‍යගත ව්‍යාපාරික කලාපයෙහි නැතහොත් දිස්ත්‍රික්කයෙහි (Central Business District) සිට පිටතට නගරයන් ව්‍යාප්ත වන බවට අදහස් ඉදිරිපත් විනි.
The concentric zone theory – Human Settlements (brainkart.com)
නගර මධ්‍යයෙහි හඳුනා ගනු ලැබූ අසමාන සමාජ හා ආර්ථීක දුෂ්කරතා මෙන් ම අපරාධකාරී අගනාකම් සඳහා හිමි වූ ධනාත්මක ඇගයීම් කරණ කොට අනෙකුත් ප්‍රදේශයන් ට වඩා සංසන්දනාත්මකව මෙම කලාපය තුළ සාපරාධී ක්‍රියාවන් හි ඉහළ අගයක් පිළිඹිබු විය. වෙනත් ආකාරයකින් එකී අදහස දක්වන්නේ නම් ඉන් හැඟෙනුයේ ආර්ථික සවිමත්භාවය මත වාසස්ථානය තීරණය වන බව ය. මූල්‍යමය ශක්තිය හීනවූවන් මධ්‍යගත ව්‍යාපාරික කලාපයට සමීපව ද‚ ඉහළ පන්තිය නියෝජනය කරන්නන් මෙම මධ්‍යගත ව්‍යාපාරික කලාපයෙන් දුරස්ථ කලාපයන් ආශ්‍රිතව ස්වකීය වාසස්ථානයන් ස්ථාපිත කර ගනු ලබන බව ය.
චිකාගෝ ගුරුකුලවාදීන් ගේ නිරීක්ෂණයන්ට අනුව නාගරික ජන ජීවිතය හුදෙක් ආටෝපකාරී ස්වරූපයකින් යුක්ත‚නිර්නාමික බවින් අනූන‚ දුර්වල මෙන් ම තාවකාලික පුද්ගල සබඳතා මත පදනම් වූ දිවි පෙවෙතකි. මෙවන් සමාජ පසුබිමක ප්‍රාථමික සමාජ සම්බන්ධතාවයන් ගේ දුර්වලතා හේතු කොට සමාජීය ලෙස විසංවිධානකාරීත්වයක් නිර්මාණය වන බවට Burgess ප්‍රමුඛ පර්යේෂක සමූහයෙහි මතය විය. සංක්‍රමනිකයන් බහුලව ගැවසෙන දෙවන කලාපය එනම් ’zone of transition’ හි මෙකී විසංවිධානකාරීබව වඩාත් කැපී පෙනෙන බව මෙකී පර්යේෂක මඬුල්ලෙහි නිගමනය වේ.
තව ද සංකේන්ද්‍රීය කලාපීය න්‍යාය පදනම් වී ඇත්තේ ‘ආක්‍රමණ සහ අනුප්‍රාප්තික’ (invasion and succession process) ක්‍රියාවලිය මත බවට චිකාගෝ ගුරුකුලවාදීන් විසින් හඳුනා ගනු ලැබීය. එහි දී ‘ආක්‍රමණ’ ක්‍රියාදාමය හේතුවෙන් අභ්‍යන්තර කලාපයන් ක්‍රමයෙන් ආසන්නතම බාහිර කලාපයන් දක්වා පුළුල් වීමක් හෝ තල්ලු වීමක් හෝ සිදු වනුයේ ‘ආක්‍රමණශීලී’ නාගරික සංක්‍රමනය හේතුවෙනි. එමෙන් ම ‘අනුප්‍රාප්තික’ ක්‍රියාවලිය ඇරඹෙනුයේ යම් කලාපයක ‘ආක්‍රමණශීලී’ නාගරික සංක්‍රමනිකයින් ගේ ක්‍රියාකාරකම්හි ආධිපත්‍යයක් හෝ අධිකාරයක් නිර්මානය වීමෙනි. නිදසුන් ලෙස වානිජ හා ව්‍යාපාරික කටයුතු ප්‍රමුඛව සිදු වන ප්‍රදේශයක් වශයෙන් ස්ථාපිත වීම.
ඉහතින් ඉදිරිපත් කරනු ලැබූ ‘ආක්‍රමණ සහ අනුප්‍රාප්තික’ ක්‍රියාවලිය පොදුවේ ඕනෑම නගරයකට ආදේශ කළ හැකි බව නිර්දේශ වූ බැවින්‚ Burgess ගේ ආදර්ශය කොළඹ වානිජ අග නගරය වෙත ආදේශ කිරීමට උත්සාහ කරමු. අප දන්නා පරිදි කොළඹ නගරය කලාප 15කින් සමන්විත වේ. ඉන් ‘කොළඹ 1’‚ කොටුව නමින් ද‚ ‘කොළඹ 2’‚ කොම්ප`ඤ්ඤ වීදිය ලෙස ‘කොළඹ 15’ දක්වා ව්‍යාප්ත වේ. මෙහි දී චිකාගෝ ගුරුකුලවාදී සිද්ධාන්තයට අනුව මධ්‍යගත ව්‍යාපාරික කලාපය සේ කොටුව නම් කළ කල් හි‚ දෙවන කලාපය නැතහොත් ’zone of transition’ ලෙස ට පිටකොටුව (කොළඹ 11) හඳුනා ගත හැකි වේ. තව ද ‘ආක්‍රමණ සහ අනුප්‍රාප්තික’ ක්‍රියාවලියෙහි ප්‍රතිඵලයක් සේ කොටුවට ඉතා සමීප පිටකොටුවෙහි ද ව්‍යාපාරික ස්ථාන බහුලව ස්ථානගතව ඇත. අපරාධ සංඛ්‍යා දත්තයන්ට අනුව නීති විරෝධී මෙන් ම සමාජ විරෝධී ක්‍රියාවන් ද බහුලය.
Burgess ගේ මොඩලයට අනුව‚ තෙවන කලාපය තුල එනම් කොම්පඤ්ඤ වීදිය අයත් කලාපය තුළ තට්ටු නිවාස‚ වතු නිවාස‚ මුඩුක්කු හා පැල්පත් නිවාස සුලබ වේ. වෙනත් අයුරකින් සඳහන් කරන්නේ නම් වැඩ කරන ජනතාව ගේ වාසස්ථාන පිහිටි කලාපය වශයෙන් නම් කළ හැකි වේ. මධ්‍යගත ව්‍යාපාරික කලාපයට අවශ්‍ය නුපුහුණු ශ්‍රම ඉල්ලුම සපුරා ලීම මෙම කලාපීය වැසියන් විසින් ඉටු කරනු දැකිය හැකි වේ. සංකේන්ද්‍රීය කලාප න්‍යායෙහි විස්තර වන පරිදි මෙම සංක්‍රමනික ජනයා සතු වන්නා මූල්‍යමය ශක්තිය වර්ධනය වූ විට‚ සිව්වන කලාපය වූ මධ්‍යම පන්තික නිවාස ස්ථානගත වූ කලාපය වෙත විතැන් වීමක් සිදු වේ.
මධ්‍යගත ව්‍යාපාරික කලාපයෙන් දුරස්ථ වීමත් සමඟ ඉහළ ජීවන තත්වයකින් හෙබි කලාප‚ එනම් කොල්ලුපිටිය‚බම්බලපිටිය සහ කුරුඳුවත්ත වැනි ප්‍රදේශයන්හි ඉහළ ආර්ථික පැලැන්තිය නියෝජනය කරනු ලබන පිරිස් වෙසෙන බව ප්‍රත්‍යක්ෂ වේ. එනම් දෛනිකව ස්වකීය රැකියා අවශ්‍යතා සපුරා ලීම සඳහා‚ අධ්‍යාපනික කටයුතු වෙනුවෙන් මෙන් ම ව්‍යාපාරික කාර්යන් ඉටු කර ගැනීමේ අපේක්ෂාවෙන් නගරය වෙත ප්‍රවේශවන්නන් ගේ නිවෙස් ස්ථානගත වූ පස්වන කලාපය ‘commuters zone’ ලෙස Burgess ගේ ආදර්ශය මඟින් නම් කොට තිබේ. අන්‍ය කලාප හා සාපේක්ෂව බලන විට‚ මෙම කලාපය තුළ විසංවිධානකාරී ස්වරූපය අවම තලයක පවතින බව හඳුනා ගත හැකි වේ. එ බැවින් අපගාමීත්වයෙහි හීන වීමක් මෙම කලාපය තුළින් පිළිඹිඹු වන බවට සංකේන්ද්‍රීය කලාපීය න්‍යායවාදීන් ගේ නිරීක්ෂණය විය.
මෙලෙස අපරාධවේදී සිද්ධාන්ත විකාශයෙහි වැදගත් සංදිස්ථානයක් සේ චිකාගෝ ගුරුකුලවාදී චින්තනය සනිටුහන් වනුයේ ආනුභවික එළඹුමක් ඔස්සේ අපගාමී චර්යාවන්ට පාදක වූ නාගරික‚ පාරිසරික මෙන් ම සංස්කෘතික හා සමාජීය සාධකයන් ගවේෂණය කිරීම වෙනුවෙනි.
ආශ්‍රිත මූලාශ්‍ර
- https://www.google.com/search?q=social+disorganization+theory+cartoon&tbm=isch&hl=en&rlz=1C1CHZL_enLK769LK769&sa=X&ved=2ahUKEwiz7fWxtqf2AhVuRmwGHaA1AOoQrNwCKAB6BQgBEO4B&biw=1349&bih=625#imgrc=jyOkOlnOZb0WaM
- https://openoregon.pressbooks.pub/ccj230/chapter/the-chicago-school/
- https://www.google.lk/search?q=concentric+zone+model+images&sxsrf=APq-WBtYLXX-hgSIGz2IEb3QGs9YcloZag:16498
ජ්‍යෙෂ්ඨ කථිකාචාර්ය අනුරුද්ධිකා බුද්ධදාස‚
අපරාධවිද්‍යා හා අපරාධ යුක්ති අධ්‍යයනාංශය.
ශ්‍රී ජයවර්ධපුර විශ්වවිද්‍යාලය
You may also like
ආර්ථික සංවර්ධනය සදහා රක්ෂණය එහි කාර්යභාරය
