ධාර්මික සමාජයක් ගොඩනැගීමේදී බෞද්ධ දර්ශනයේ උගන්වනු ලබන තවත් රාජ්‍ය ධර්මයක් වන්නේ සතර බ්‍රහ්ම විහරණ ය. යහපත් රාජ්‍යයක් බිහි කිරීම සඳහා රටේ පාලකයා පාලිතයන් කෙරෙහි ක්‍රියා කළයුත්තේ තම දරුවන් සේ සලකා පුත්‍ර ස්නේහයෙන් ය. ඒ සඳහා රාජ්‍ය පාලකයා තුළ පැවතිය යුතු ගුණාංග හතරක් උගන්වයි.[i]
- මෙත්තා
- කරුණා
- මුදිතා
- උපේක්ඛා
රටවැසියන් තම දරුවන් වශයෙන් සලකන පාලකයා ඔවුන් යම් යම් අයහපත් ක්‍රියාවල නිරතවන්නේ නම් එයින් මුදවා යහපතෙහි යෙදවීමට නිරන්තරයෙන් ක්‍රියා කළයුතුය. තමා මෙන්ම රටවැසියා ද සුවසේ ජීවත්වීමට කැමතිබව සිතා ජනතාවගේ අභිවෘද්ධිය, සැපවත්බව වෙනුවෙන් කැප වී ක්‍රියා කරයි. ධාර්මික ව ජීවත්වීම යනු මෙම සතර බ්‍රහ්මවිහරණ අනුගමනය කරමින් ජීවත්වීමයි. බෞද්ධ ආචාර ධර්ම පිළිබඳ පර්යේෂණයක යෙදුණු එස්. තචිබානා පවසනුයේ බුදුන්වහන්සේගේ ජීවිතය ධාර්මිකත්වය පිළිබිඹු කරන ප්‍රතිබිම්බයක්බව ය. මෙම සතර බ්‍රහ්මවිහරණ ධර්මවල බුදුරජාණන් වහන්සේ නිරන්තරයෙන් ආදර්ශයක් වූහ. උන්වහන්සේ පමණක් නොව උන්වහන්සේගේ ශ්‍රාවකයන් වහන්සේලා ද මෙම ධර්මයන් අනුගමනය කළබව අංගුත්තර නිකායේ සඳහන් වේ. මෙහි බ්‍රහ්ම යන්නෙන් මහා බ්‍රහ්මයා ළඟ නිරතුරු ව තිබෙන හෙයින් ද විහාර යන්නෙන් නිරතුරු ව සිතෙහි පැවතිය යුතු හෙයින් ද බ්‍රහ්ම විහාර වශයෙන් නම්කර ඇත.
මෙත්තා
සිවුබඹ විහරණයන්ගෙන් පළමු වැන්න මෙත්තා හෙවත් මෛත්‍රීයයි. මවක් තම එකම පුතු දිවි හිමියෙන් රකින්නේ යම්සේ ද ඒ අයුරින් සියලු සත්ත්වයන් වෙත මෛත්‍රීය පතුරුවමින් රාජ්‍යය විචාළ යුතුය. පරමාදර්ශී ලෙස මෛත්‍රීය සිත පතුරුවන්නා වූ තමන්ගේ අවයව කියතකින් කපා වෙන් කරද්දී වුව ද එසේ කරන්නවුන් කෙරෙහි වෛරයක් නො කෙට මෛත්‍රී කිරීම මෙත්තා නම් වේ.[ii] රාජ්‍යය පාලනයේදී තමන්ට හිතවත් හා අහිතවත් සියලු දෙනාට මෛත්‍රී කිරීම දැහැමි පාලකයෙකුගේ පාලන ප්‍රතිපත්තියකි. ඒ තුළින් සියල්ලන්ට යුක්තිය ඉටු වේ. තමන්ගේ අසල්වැසි රාජ්‍යයන්ට වෛර නො කර මෛත්‍රීය පැතිරවීමෙන් සතුරා වුවද ජයගත හැකිය. වෛරයෙන් වෛරය නො සන්සිඳෙනබවත් අවෛරයෙන් වෛරය සන්සිඳෙනබවත් බුදුන් වහන්සේ දේශනා කළහ.[iii] තමන්ගේ සතුරු රාජ්‍යයන්ට මෛත්‍රී කිරීමෙන් ධාර්මික පාලනයක් ගෙන යාහැකි අයුරු පැහැදිලි ය. ධාර්මික සමාජයක් ගොඩනැගීම සඳහා බුදුදහම උගන්වනු ලබන මෛත්‍රීය මොනතරම් උපයෝගී වන්නේ ද යන්න මනාව ප්‍රත්‍යක්‍ෂය.
කරුණා
අන්‍යයන්ගේ දුක දැක ඒ කෙරෙහි කම්පනයට පත්වීම හා ඊට පිහිටවීම කරුණාව නම් වේ. තවත් අයුරකින් කිවහොත් අනුන්ගේ දුක දැක තම සිතේ ඇතිවන අනුකම්පාව කරුණාව වශයෙන් හඳුන්වයි. එනම් මෙවන් දුකක් මටත් වූයේ නම් යනුවෙන් සිතා කම්පාවට පත්වීමයි. අනුන්ගේ දුක තමා වෙත පවරා ගන්නේ – විනාශ කරන්නේ හෝ කරුණාව යි. දුකට පැමිණියවුන් කෙරෙහි දයාව පැතිරවීම් කරන්නේ – ප්‍රසාරණය කරන්නේ හෝ කරුණාව යි.[iv] මෛත්‍රිය වඩන පුද්ගලයා මෙන් කරුණාභරිත පුද්ගලයා ද සියලු සතුන් සහිත ලොව පුරා අප්‍රමාණ කරුණා සහගත සිතුවිලි පතුරුවයි. අනුන් නො නසා අනුන්ගේ දුක නැසීමට පිළිපන්නේ කරුණාබරිත පුද්ගලයා යැයි කියනු ලැබේ.
රාජ්‍ය පාලනයේදී යුක්තිසහගත රාජ්‍ය පාලනයක් දියත් කරන්නේ නම් මෙවැනි අවස්ථාවන්හිදී කම්පාවට පත්වෙමින් ලාභාපේක්‍ෂාවෙන් තොරව ඔවුන් වෙත පිහිටවීම කරුණාව නම් වේ. වර්ෂාව, ගංවතුර, නියඟ, සුළිසුළං, භූමිකම්පා, වසංගත රෝග, වැනි ස්වභාවික ආපදාවලින් ද ගැටුම් කළකෝලාහල, යුද්ධ ආදීයෙන් සිදුවන ධනහානි, දේපළ විනාශ, ආදියට පත් අහිංසක ජනයා වෙත සානුකම්පිත ව පිහිටවීම ධාර්මික රාජ්‍ය පාලකයෙකුගේ යුතුකම වේ.
මුදිතා
යම් ධර්මයක් කරණ කොට ගෙන ඒ ධර්මයෙන් යුක්ත වූවන් මෝදනය වේ ද සතුටු වේ ද ඒ මුදිතාව යි.[v] තමා හෝ මෝදනය වන්නේ – සතුටු වන්නේ මුදිතාව යි. එහෙයින් මෝදන මාත්‍රය – සතුටු වීම් මාත්‍රය මුදිතාව යැයි කියනු ලැබේ. අන්‍ය පුද්ගලයන්ගේ සතුට පිළිබඳ වූ අනුවේදනීය ප්‍රීතිය යි. මෛත්‍රිය – කරුණාව සේ ම, මුදිතාව ද සියලු සත්ත්වයන් කෙරේ අප්‍රමාණ ව වැඩිය යුතු ය.[vi] රාජ්‍ය පාලකයෙකු මෙම ගුණධර්මයන්ගෙන් යුක්තවන්නේ නම් ඔහු තුළ මුදිතා නමැති ගුණය පිහිටයි.
උපේක්ඛා
රාජ්‍ය පාලකයෙකු ව්‍යාපාද දුරු කිරීමෙන් ද, මධ්‍යස්ථභාවයට පැමිණීමෙන් ද උපේක්ෂාවෙන් යුක්ත වන්නේය.[vii] ප්‍රඥාව මුල්කරගෙන සිත තුළ ගොඩනැගෙන පරිපූර්ණ නො සැලෙන සමබරතාව උපේක්ෂාව නම් වේ. ලෝකය දැකීමේ දී, ජීවිතය දැකීමේදී මානසික සමබරතාව රඳවා ගත යුත්තේ උපේක්ෂා ගුණයෙනි. අනෙක් බ්‍රහ්ම විහරණ ධර්ම සේ ම උපේක්ෂාව ද සියලු සත්ත්වයන් කෙරෙහි අප්‍රමාණ ව වඩමින් පූර්ණ මානසික සංවර්ධනයක පිහිටිය යුතුබව මෙහිදී අවධාරණය කෙරෙයි. රාජ්‍යය පාලකයා සියලු සත්ත්වයන් සමානත්වයෙන් සලකා ක්‍රියා කිරීම මඟින් සමාජමය සාමය රැකෙනවා පමණක් නොව සමාජයේ එකමුතු භාවය ද වර්ධනය වෙයි. රාජ්‍යය පාලකයෙකු මෙම සතර බ්‍රහ්ම විහරණ ධර්මයන් අනුව රට පාලනය කරන්නේ නම් ධාර්මික රාජ්‍යයක් බිහිවෙයි.
i. ස.නි., 5 -1, ආනාපාන සුත්‍රය, 244 පිටුව.
ii. ම.නි.” I, කකචූපම සූත්‍රය” 308 පිටුව.
iii. න හි වෙරෙන වෙරානි – සම්මන්තීධ කුදාචනං
iv. අවෙරෙන ච සම්මන්ති – එස ධම්මො සනන්තනො, ඛු.නි., ධම්මපදය, යමකවග්ගය, 26 පිටුව.
v. කිණාති වා පරදුක්ඛං හිංසති විනාසෙතීති කරුණා, ඛු.නි.අ., පොසාලමාණව සුත්ත නිද්දෙසවණ්ණනා, 38 පිටුව.
vi. මෝදන්ති තාය තං සමඞ්හිනො සයංවා මෝදති මෝදනමත්තමේව වා මුදිතා, ඛු. නි., චූළනිද්දෙස-අට්ඨකථා, සත්තමගාථානිද්දෙසවණ්ණනා. 45 පිටුව.
vii. අ.නි.” II, චතුත්ථපුද්ගල සූත්‍රයට අනුව” දුතියමෙත්තාසුත්‍රය, 246 පිටුව.
viii. අවේරා හොන්තූති ආදිව්‍යාපාරප්පහාණෙන මජ්ඣත්තභාවූපගමනේන ච උපෙක්ඛතීති උපෙක්ඛා, ඛු. නි., චූළනිද්දෙස-අට්ඨකථා, සත්තමගාථානිද්දෙසවණ්ණනා. 45 පිටුව.
ආචාර්ය මැටිබැඹියේ ධම්මසිරි හිමි,
කථිකාචාර්ය,
පාලි හා බෞද්ධ අධ්‍යයනාංශය,
ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර විශ්වවිද්‍යාලය.
dhammasiri@sjp.ac.lk
