මඤ්ජුශ්‍රීභාෂිත වාස්තුවිද්‍යාශාස්ත්‍රය යනු කුමක්ද?
මෙය ලංකාවේ මෙතෙක් හමු ව ඇති පුරාණතම වාස්තුවිද්‍යාශාස්ත්‍ර ශිල්ප ග්‍රන්ථය යි. මහායාන ආරාම සැලැසුම් පිළිබඳ උපදෙස් අන්තර්ගත මෙම ග්‍රන්ථය සංස්කෘත භාෂාවෙන් රචනා කර ඇත. මහාචාර්ය වෝල්ටර් මාරසිංහයනට අනුව ක්‍රි.ව. 5-7 ශතවර්ෂ අතර කාලය තුළ මෙම ග්‍රන්ථය රචනා වී තිබේ. බෞද්ධ ආරාම නිර්මාණය හා ප්‍රතිමා ශිල්පය විෂය කර ගනිමින් රචිත මෙම ග්‍රන්ථයෙහි ආරාම නිර්මාණය සඳහා වන මුල් පරිච්ඡේද තුන වාස්තුවිද්‍යාශාස්ත්‍ර නම් වන අතර, චිත්‍රකර්මශාස්ත්‍ර යනුවෙන් නම් කර ඇති අනෙක් පරිච්ඡේද දහතුන ප්‍රතිමා නිර්මාණය පිළිබඳ කරුණුවලින් සමන්විත ය. මුල් ම වරට මෙම ග්‍රන්ථය මහාචාර්ය වෝල්ටර් මාරසිංහයන් විසින් සංස්කරණය කරන ලදු ව සිංහලයට හා ඉංග්‍රීසියට පරිවර්තනය කර ඇත.
වාස්තුදේවතාවන් යනු කවුරහු ද?
යම්කිසි ආරාමයක් හෝ ගොඩනැඟිල්ලක් නිර්මාණය කරන විට ඒ සඳහා සුදුසු භූමියක් තෝරාගත යුතු ය (සුදුසු භූමි පිළිබඳ කෘතියේ සඳහන් වේ). එසේ තෝරාගත් භූමිය කෝෂ්ඨ හෙවත් කොටු නවයකට හෝ කොටු විසිපහකට බෙදිය යුතු ය. (මෙහි දී කෝෂ්ඨ නවයකට බෙදන ලද වාස්තුමණ්ඩලය ‘පීඨ’ නමින් ද, කෝෂ්ඨ විසිපහකින් යුතු වාස්තුමණ්ඩලය ‘උපපීඨ’ නමින් ද හැඳින් වේ. ආරාම නිර්මාණයේ දී මෙම මණ්ඩල දෙකෙන් එකක් තෝරාගත හැකි ය. එහෙත් මඤ්ජුශ්‍රීභාෂිත වාස්තුවිද්‍යාශාස්ත්‍රය දක්වා ඇති නියමයකට අනුව යොදාගත යුත්තේ උපපීඨ වාස්තුමණ්ඩලය පමණි). වාස්තුදේවතාවන් යනු මෙම මණ්ඩලවලට අයත් වන සේ, ඒවායෙහි ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරනු ලබන දෙවිවරු ය. ඒ අනුව පීඨ මණ්ඩලයෙහි වාස්තුදේවතාවෝ නවදෙනක් ද, උපපීඨ මණ්ඩලයෙහි වාස්තුදේවතාවෝ විසිපස්දෙනක් ද ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කළයුතු ය.
මෙම පස්විසි වැදෑරුම් වාස්තුදේවතාවන් කොටස් දෙකකට බෙදා ඇත. එනම් බාහ්‍ය දේවතාවන් සහ අභ්‍යන්තර දේවතාවන් වශයෙනි. ඊශ, ජයන්ත, ආදිත්‍ය, භෘශ, අග්නි, විතථ, යම, භෘංගරාජ, නිර්සෘත, සුග්‍රීව, වරුණ, ශෝෂ, මාරුත, මුඛ්‍ය, සෝම හා අදිති යන දේවතාවෝ බාහ්‍ය දේවතාවන් වන අතර, ආපවත්ස, ආර්ය, සාවිත්‍රී, විවස්වත්, ඉන්ද්‍ර, මිත්‍ර, රුද්‍රජ, පෘථිවීධර හා බ්‍රහ්මා යන දේවතාවෝ අභ්‍යන්තර දේවතාවෝ වෙති. මෙම දේවතාවන් මෙලෙස වර්ග කිරීම උපපීඨ වාස්තුමණ්ඩලයේ දී දක්නට ලැබේ. පීඨ වාස්තුමණ්ඩලයේ දී මෙය වෙනස් වේ. මෙම දේවතාවන් වාස්තුමණ්ඩලවල ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කළයුතු අයුරු පහත පරිදි දැක්විය හැකි ය.
වාස්තුදේවතාවන් වැදගත්වන්නේ ඇයි ?
වාස්තුදේවතාවන් වැදගත් වන්නේ ආරාමයෙහි හෝ නිවසෙහි වැසියන් ගේ ශුභ සිද්ධියට හේතුවන බැවිනි. ඒ් අනුව මෙම වාස්තු දේවතා ප්‍රතිෂ්ඨාපනයේ දී හා එම දෙවිවරුනට අයත් කෝෂඨයන්හි ගොඩනැඟිලි නිර්මාණයේ දී සැලැකිලිමත් විය යුතු ය. වාස්තුදේවතාවන් ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කළ යුත්තේ බ්‍රහ්මා වාස්තුමණ්ඩලයේ මැද කෝෂ්ඨයට එන ලෙසත්, සෙසු දෙවිවරුන් එම කෝෂ්ඨය ඇසුරු කරමින් අනෙක් කෝෂ්ඨවල ඇතුළු පැත්තට මුහුණ ලාගෙන සිටින ලෙසත් ය. මෙහි දී ගර්භවිධානය වැදගත් වේ. ගර්භවිධානය යනු ඒ ඒ වාස්තුදේවතාවනට අදාළ කෝෂ්ඨ සශ්‍රීක කිරීම යි. ඒ අනුව එක් එක් වාස්තුදේවතාවන් සංකේතවත් කරන කිසියම් වස්තුවක් නිදන් කරනු ලැබේ.
ආරාම නිර්මාණයේ දී වාස්තුමණ්ඩලයන්හි එක් කෝෂ්ඨයක එක් ගොඩනැඟිල්ලක් පමණක් ඉදිකළ යුතු ය. ඒ ඒ කෝෂ්ඨයන්හි ද ඉදිකිරීමට සුදුසු ගොඩනැඟිලි දක්වා ඇත. එමෙන් ම ගොඩනැඟිලි ඉදිකරන විට එම කෝෂ්ඨයේ පමණක් ම ඉදිකළ යුතු අතර කෝෂ්ඨ සීමාවන් උල්ලංඝනය නොකළ යුතු ය. එසේ කළ හොත් එය වාස්තුදෝෂයනට ලක් වේ. එමගින් අශුභ විපාකයන් විදීමට සිදු වේ. ඒ ඒ කෝෂ්ඨයන්හි සීමා උල්ලංඝනය නොකර ගොඩනැඟිලි ඉදිකිරීමෙන් ශුභ විපාක ලැබේ.
‘ඒ ඒ කෝෂ්ඨයන් බෙදා වෙන් කිරීමේ දී වාස්තු මිශ්‍ර කිරීමක් නොකළ යුත්තේ ය. පඤ්චාවාසාදි වාස්තූන් ඒ ඒ (දේවතා) කෝෂ්ඨයන්හි පිහිටුවන්නේ යි. යම් කෝෂ්ඨයෙක (දේවතාවා) පිහිටුවීම විපරීත (ලෙස සිදු) වුව හොත් ස්වාමි නාශනය (සිදු වන්නේ යි).’
මින් අනතුරු ව සාකච්ඡාවට බඳුන් වන්නේ මෙම වාස්තුදේවතාවන් ගේ ලක්ෂණ පිළිබඳ ව යි.
බ්‍රහ්මා
බ්‍රහ්මා පද්මයක වැඩ සිටියි. සතර දිශාවට හැරුණු මුහුණු සතරක් මොහුට ඇත. අත් සතරක් ඇති බ්‍රහ්මා අත්දෙකකින් වරද හා අභය යන හස්ත මුද්‍රා දක්වයි. වරද යනු වරයක් දීම සංකේතවත් කරන හස්ත මුද්‍රාව යි. අභය යනු ආරක්ෂාව සලසන බවට වූ හස්ත මුද්‍රාව යි. අනෙක් අත් දෙකෙන් අක්ෂමාලාව හෙවත් ඇටවැල ද කමණ්ඩලුව හෙවත් පැන් කෙණ්ඩිය ද දරයි. හිසෙහි ජටාමකුටයක් (හිස් පලඳනාවක් මෙන් සකස්කරන ලද කෙස්) ඇති අතර දෙකන් රත්න කුණ්ඩලයන් ගෙන් අලංකාර වී ඇත. එමෙන් ම ශ්‍යාම හෙවත් අඳුරු පැහැති වස්ත්‍රයකින් සැරසී ඇත. වාස්තු මණඩලයෙහි මැද ප්‍රතිෂ්ඨාපනය කරනුයේ බ්‍රහ්මා යි.
ආර්යමන්
රන්වන් සිරුරක් සහ අත් සතරක් ඇත. එක් අතකින් අභය මුද්‍රාව ද තවත් අතකින් පුෂපයක් ද දරයි. නිල්පාට වස්ත්‍රයකින් සැරසී ඇති මොහු ගේ හිසෙහි හිස්පඳනාවක් හෙවත් ඔටුන්නක් ඇත. විවර වූ ඇස් ඇති මොහු ගේ අතෙහි ශූලයක් හෙවත් හෙල්ලයකි. සුව අසුනක වැඩහිඳින මොහු රත්න කුණ්ඩලයන් ගෙන් හා ආභරණවලින් සැරසී ඇත.
විවස්වාන්
නිල්වන් සිරුරක් සහිත ව දුඹුරු මිශ්‍ර රත්පැහැති වස්ත්‍රයකින් සැරසී ඇත. හිසෙහි ජටා මුහුළකි. අත් සතරක් ඇති මොහු ගේ අත් දෙකකින් දණ්ඩක් හා හෙල්ලයක් දරයි. අනෙක් අත් දෙකෙන් පුෂ්පයක් හා මල්දමක් දරයි. භූමියට ශාන්තිය ගෙනදෙන්නේ මෙම දෙවතාවා විසිනි.
මිත්‍ර
කහ පැහැති වස්ත්‍රයකින් හා ජටාමකුටයකින් සැරසූ අඳුරුවන් ශරීරයකින් ඇත් මොහු අසුනක සුව සේ වැඩහිඳී. බාහු සතරක් ඇති මොහු ගේ බාහු දෙකකින් මල් ද දෙකකින් වජ්‍රයක් (හෙන බෝලයක්) හා පාශයක් (මන්දක්) දරයි.
පෘථිවීධර / භූධර
නිර්මල, ශාන්ත ගුණයෙන් යුතු මෙම දේවතාවා සුදු පාට ශරීරයක් හා අත් සතරක් ඇත්තෙකි. අත් සතරෙන් කටක මුද්‍රාව (හස්ත මුද්‍රාවක්) හා පුෂ්පයක් ද, මුගුරක් හා හෙල්ලයක් ද දරයි. හිසෙහි ජටා මකුටයෙකි. කේයුරු (බාහුවේ පලඳින වලල්ලක්), මුතුවලින් කරන ලද උපවීතයකින් ද වජ්‍ර කුණ්ඩලයකින් ( හෙනගුලියක ස්වරූපය ගත් කුණ්ඩලාභරණයක්) භූෂිත ය. මෙම දේවතාවා නිර්මල ව ශාන්ත ව වැඩහිඳී.
බ්‍රහ්ම රූපය ඇසුරුකර ඇති සතර දේවතාවෝ මොවුහු වෙති. මින් අනතුරු ව විස්තර වන්නේ පීඨ මණ්ඩලයට අයත් දේවතාවන් නව දෙනා පිළිබඳ ව යි.
පීඨ මණ්ඩලයේ මැද වැඩසිටින බ්‍රහ්මා දේවතාවා පිළිබඳ මුලින් විස්තර කරන ලදි.
ඊශ
මෙම දේවතාවට ත්‍රිශූලයක් හා පුෂ්පයක් ගත් දෑතක් ඇත. අඳුරුවර්ණ වස්ත්‍රවලින් අලංකාර කරන ලද සුදුපැහැති ශරීරයක් ඇති මෙම දේවතාවට ඇස් තුනක් ඇත.
ආදිත්‍ය
මෙම දෙවතාවා පිළිබඳ තොරතුරු පොතෙන් ගිලිහී ඇති බැවින් ඒ පිළිබඳ පොතට අනුව විස්තර කළ නො හැකි ය.
අග්නි
මෙම දෙවතාවා රක්තවර්ණ ශරීරයකින් හා අග්නි ජාලාවකින් සැදුණු කෙස්වැටියකින් යුක්ත ය. දකුණු අතින් අඩයටියක් (හෙල්ලයක් වැනි ආයුධයක්) ද වම් අතින් පුෂ්පයක් ද දරයි. රතු පැහැති වස්ත්‍රයකින්, රුවනින් කළ කර්ණාභරණයකින් හා අන්‍ය ආභරණවලින් යුක්ත වේ.
යම
යම හෙවත් වෛශ්‍රවණ දේවතාවා නිල් පාට ශරීරයකින්, යගදාවක් හා පුෂ්පයක් දරන දෑතකින් හා කහ පාට වස්ත්‍රයකින් යුක්ත වේ.
නිර්සෘත
කලු පැහැති ශරීරයක් ඇති මෙම දේවතාවා අරුණුවර්ණ අම්බරයකින් හෙවත් දුඹුරු මිශ්‍ර රත්පැහැයකින් යුත් ඇඳුමකින් සැරසී ඇත. දෑතින් අසිපතක් හා පුෂ්පයක් දරන මෙම දේවතාවා ස්වස්තිකයකින් (අෂ්ටමංගලයට අයත් ශුභඵලදායී සංකේතයක්) හා ඔටුන්නකින් ද රනින් කළ කර්ණාභරණයන් ගෙන් ද සැරසී ඇත.
වරුණ
අඳුරුවර්ණ ශරීරයකින් හා රතුපැහැති වස්ත්‍රයකින් සැරසී ඇති මෙම දේවතාවා ගේ දකුණු අතෙහි පාශයක් හෙවත් මන්දක් ද අනෙකෙහි මලක් ද වේ. වලාවක්වැනි හිස් පලඳනාවකින් මෙන් ම මකර කර්ණාභරණයන් ගෙන් ද සියලු ආභරණවලින් ද සැරසී ඇත.
වායු
අඳුරුවර්ණ ශරීරයක් ඇති මෙම දේවතාවා දෑතින් ධජයක් හා පුෂ්පයක් දරයි. එමෙන් ම මෙම දේවතාවා සර්වතෝභද්‍ර මෞලි හෙවත් සිවු කොණැති ඔටුන්නකින් යුක්ත වේ.
සෝම
සුදුවන් සිරුරක් ඇති මෙම දේවතාවා අඳුරුපැහැති වස්ත්‍රයකින් සැරසී ඇත. සියලු ආභරණවලින් සැරසුණු මොහු දිග්භද්‍ර මෞලියකින් ( ඔටුනු විශේෂයක් ) හා නක්‍ර කුණ්ඩලයන් ගෙන් ( මකරකු ගේ හැඩයගත් කර්ණාභරණයක්) සැරසී ඇත.
මෙහි දී බ්‍රහ්මා ඇසුරු කොටැති සතර දේවතාවන් පිළිබඳ ව හා පීඨ මණ්ඩලයට අයත් දේවතාවන් පිළිබඳ ව විස්තර කර ඇත. එහෙත් උපපීඨ මණ්ඩලයට අයත් පීඨ මණ්ඩලයේ දක්නට නොමැති දේවතාවන් පිළිබඳ මෙම ලිපියේ දී සඳහන් කර නොමැත. ඒ පිළිබඳ වැඩිදුර ගවේෂණය කරන්නකුට මෙම ලිපිය සඳහා මූලාශ්‍රය කරගත් මඤ්ජුශ්‍රීභාෂිතවාස්තුවිද්‍යාශාස්ත්‍ර නමැති ග්‍රන්ථය පරිශීලනය කළ හැකි ය.
ඩී.එම්. අමිත් දිසානායක,
සංස්කෘත පිළිබඳ තාවකාලික සහාය කථිකාචාර්ය,
භාෂා, සංස්කෘතික අධ්‍යයන හා ප්‍රාසංගික කලා අධ්‍යයනාංශය,
මානවශාස්ත්‍ර හා සමාජීයවිද්‍ය පීඨය,
ශ්‍රී ජයවර්ධනපුර විශ්වවිද්‍යාලය.
