සංස්කෘත භාෂාවෙන් ඍණීකෘත අධ්‍යාපන යන වචනය වර්තමාන ශ්‍රී ලංකාවේ භාවිත වනුයේ ඉංග්‍රීසි භාෂාවේ education යන්නට සමාන අර්ථවත් පදයක් ලෙසිනි. educere යනු education යන්නෙහි ලතින් මූලය යි[1]. එහි අර්ථය වූයේ පුහුණු කිරීම හෝ පිටතට රැගෙන යෑම යන්න යි. පහළොස්වන සියවසේ දී පමණ සිදු වූ අර්ථ පරිණාමයකින් පසු educere යන්නෙන් educate[2] යන ක්‍රියා පදය සැකසී එයට ප්‍රත්‍යයක් ඒක් වීමෙන් education යන නාමය සැකසී ඇත. ඒ අනුව අධ්‍යාපනය (education) යනු ‘ඉගෙනීමට පහසුකම් සැලසීමේ ක්‍රියාවලිය හෝ දැනුම, කුසලතා, සාරධර්ම, සදාචාරය, විශ්වාසයන් සහ පුරුදු අත්පත් කර ගැනීමේ ක්‍රියාවලිය යි. … අධ්‍යාපනය විධිමත් හෝ අවිධිමත් සැකසුම් තුළ සිදුවිය හැකි අතර යමෙකු සිතන, දැනෙන හෝ ක්‍රියා කරන ආකාරය කෙරෙහි විධිමත් බලපෑමක් ඇති කරන ඕනෑ ම අත්දැකීමක් අධ්‍යාපනය ලෙස සැලකිය හැකි ය.[3]’
සංස්කෘතයේ ‘अध्यापन’ යනු ඉගැන්වීම යි. (अध्यापनम् adhyāpanam [इ-णिच्-भावे-ल्युट्] – Teaching, instructing, lecturing, especially on sacred knowledge)[4] මොනියර් විලියම්ස් පවසන්නේ अध्य्-आपन ලෙසින් මෙහි පද සිද්ධ බව යි.[5] ඉගැන්වීම අධ්‍යාපන වූ විට උගන්වන්නා අධ්‍යාපක නම් වෙයි. සංස්කෘත භාෂාවේ ඉගෙනීම යන අරුත දනවන සුප්‍රකට වචනය අධ්‍යයන अध्ययन යන්න යි. (अध्ययनम् adhyayanam 1 [इ-ल्युट्] – Learning, study, reading[6]) ගමනාර්ථක √ඊ ධාතුවෙන් සිද්ධ වර්තමාන කෘදන්තයක් වන අයන (-ගමන) යන වචනයට අධි යන උපසර්ගය පූර්වයෙන් යෙදී අධ්‍යයන යන වචනය සැකසෙයි. ඉන් වඩා උසස් හෝ ඉහළට සිදුකරන ගමන යන අරුත සම්පාදනය වෙයි.[7]
සංස්කෘත භාෂාව පිළිබඳ ආධුනික අධ්‍යාපකයකු (අධ්‍යාපක – උගන්වන්නා)[8] ලෙසින් අධ්‍යාපනය යන වචනය පිළිබඳ ගැඹුරින් විමසන විට මතු වූ එක් අදහසක් උත්ප්‍රාසාත්මක ය. උපනිෂද් යුගයේ දී අධ්‍යාපන අධ්‍යාපක වැනි යෙදුම් භාවිත වූයේ නිෂේධාත්මක අර්ථයකිනි (negative connotation) “ජීවිතය ගැන ගැන ගැඹුරින් කල්පනා කළ ප්‍රඥාවන්තයින් හැඳින්වීම් සඳහා පාලි භාෂාවේ ඣායක නම් වචනයක් වෙයි. මෙහි සංස්කෘත රූපය ධ්‍යායක යි. ‘ගැඹුරින් සිතීම’, ‘ධ්‍යාන කිරීම’ යන අර්ථ පාලි ඣා ධාතුවට මෙන් ම සංස්කෘත ධ්‍යා ධාතුවට පොදු ය.”[9] (මෙය ‘√ධ්‍යෛ’ ධාතුව ලෙසින් ධාතුරූපමඤ්ජරී (√ध्यै-चिन्तायाम् , भ्वादि , पर , अनिट् , ध्यायति)[10] සායණව්‍යාඛ්‍යායත ධාතු සූචී[11] සහ ශබ්ධස්‌තොමමහානිධි[12] වැනි ඇතැම් ව්‍යාකරණ කෘතියක දැකගත හැකි ය.)
ඒ අනුව ගැඹුරින් සිතීම ධ්‍යාන යි. ධ්‍යාන කරන්නා ධ්‍යායකයා ය. ධ්‍යාන කරවන්නා ධ්‍යාපකයා වෙයි. එයට සමපාතී නිෂේධාර්ථය අනුව ගැඹුරින් නොසිතීම අධ්‍යාන වන අතර එබඳු පුද්ගලයා අධ්‍යායක නම් වෙයි. එය ප්‍රයොජ්‍යාර්ථයේ යෙදෙන විට අධ්‍යාපක වන අතර ඔහුගේ කාර්යය අධ්‍යාපනය යි. “ධ්‍යාන නොකරන්නන් හෙවත් ජීවිතය ගැන ගැඹුරින් කල්පනා නොකරන අධ්‍යායකයන් අතින් බිහි වූයේ අධ්‍යාපනය යි.”[13]
මෙම නිෂේධාත්මක අරුත ප්‍රකට කෙරෙන තවත් කදිම නිදර්ශන කිහිපයක් බෞද්ධ සාහිත්‍යයෙන් ලැබේ. ධම්මපදයට අනුව කෙලෙස් තැවීමට වීර්යය නොකොට ධර්මපාඨ වනපොත් කරන්නා අනුන්ගේ ගවයන් රකින්නෙකුට සමවේ.[14]
“බහුම‍්පි චෙ සහිතං භාසමානො – න තක‍්කරො හොති නරො පමත‍්තො
ගොපො’ව ගාවො ගණයං පරෙසං – න භාගවා සාමඤ‍්ඤස‍්ස හොති.”
අග්ගඤ්ඤ සූත්‍රයට අනුව අනගාරික ව වනයේ බවුන්වැඩූ අය ධ්‍යායක නම් වූ අතර ඒම කාර්යයෙහි උකටලී වූ ඇතැමෙක් නැවත ග්‍රාමවාසයට පැමිණ ග්‍රන්ථ ධූරයෙහි නියැළුනහ. එකල්හි ගම් වැසියන් ඔවුන් අධ්‍යායකයන් ලෙසින් හඳුන්වා ඇත. “න’දානි මෙ ඣායන‍්ති, න’දානි මෙ ඣායන‍්තී ති ඛො වාසෙට‍්ඨා, ‘අජ‍්ඣායකා අජ‍්ඣායකා’ත්‍වෙව තතියං අක‍්ඛරං උපනිබ‍්බත‍්තං.” [15]
“එ සමයෙහි යම් ඒ අධ්‍යායකත්වය (ධ්‍යාන නො කරන බව) පහත් යැ යි සම්මත වී ද, එය දැන් උසස් යැ යි සම්මත ය.”[16] (“හීනසම‍්මතං ඛො පන වාසෙට‍්ඨා, යං තෙන සමයෙන හොති, තදෙතරහි සෙට‍්ඨසම‍්මතං.”)
මේ අනුව එක්තරා කාලයක නිෂේධාත්මක යෙදුමක් වූ අධ්‍යාපනය යන්න සිදුවූ අර්ථ විපර්යාසයකින් යහපත් අරුතක් දෙන වචනයක් බවට පත් වී ඇත.
ජීවිතය ගැන ගැඹුරින් කල්පනා කරන ධ්‍යායකයන් බිහි කිරීම වර්තමාන අධ්‍යාපනයේ විශේෂ ඉලක්කයක් විය යුතු ය.
කථිකාචාර්ය ශ්‍රාවස්තිපුර ශාන්තසිරි හිමි
ආශ්‍රිත ග්‍රන්ථ
[1] https://eric.ed.gov/?id=EJ724880#:~:text=Craft%20(1984).
[2] Oxford Advanced American Dictionary at OxfordLearnersDictionaries.com
[3]https://www.google.com/search?q=education+meaning+and+definition&rlz=1C1CHBD_enLK907LK907&oq=education+meaning+and+&aqs=chrome.0.0l2j69i57j0l7.47483j1j7&sourceid=chrome&ie=UTF-8
[4] https://dsal.uchicago.edu/cgi-bin/app/apte_ t
[5] https://www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de/scans/MWScan/2020/web/webtc2/index.php अध्यापन (H2) [Printed book page 22,3] अध्य्-आपन n. instruction, lecturing. [ID=4499]
[6] https://dsal.uchicago.edu/cgi- (p. 68)
[7] https://www.sanskrit-lexicon.uni-koeln.de/scans/MWScan/2020/web/webtc2/index.php
अध्ययन (H2) [Printed book page 22,3] अध्य्-अयन a n. reading, studying, especially the Vedas (one of the six duties of a Brāhman), [ID=4493]
[8] ශ්‍රී සුමංගල ශබ්දකෝෂය ප්‍රථම භාගය , 2006, වැලිවිට ශ්‍රී සෝරත නාහිමි,ගොඩගේ සහ සහෝදරයෝ, මරදාන , 51 පිටුව.
[9] වැසිදිය දහර, සමන් චන්ද්‍ර රණසිංහ. කවියේ මරණය, කර්තෘ ප්‍රකාශන, කොළඹ. 2017 65පිට.
[10] Sastri, A.L. Dhaturupa Manjari, Palghat, 1960. 14pp
[11] සායණව්‍යාඛ්‍යායත ධාතු සූචී 649පිට
[12] Shabdastoma Mahanidhi, 1893. Kolkota, Bhattacarya, Jiwananda. 233 pp
[13] වැසිදිය දහර, සමන් චන්ද්‍ර රණසිංහ. කවියේ මරණය, කර්තෘ ප්‍රකාශන, කොළඹ. 2017 65පිට.
[14] සූත්‍රපිටකය, ඛුද්ධක නිකාය, ධම්මපදපාළි, යමකවග්ග, 19. https://tipitaka.lk/kn-dhp-1
[15] සූත්‍රපිටකය, දීඝනිකාය, පාථිකවග්ග, 4. අග්ගඤ්ඤ සූත්‍රය. https://tipitaka.lk/dn-3-4
[16] සූත්‍රපිටකය, දීඝනිකාය, පාථිකවග්ග, 4. අග්ගඤ්ඤ සූත්‍රය. https://tipitaka.lk/dn-3-4
